On Air Sundown Judith Ley | 9:00pm - 1:00am

Traa dy Liooar, 6oo Mee Voaldyn 2024

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 6oo Mee Voaldyn 2024

Ta'n Ard Shirveishagh, Alfred Cannan (Ayrey as Maayl) er ninsh da Airaght Cairys y Reeriaght Unnaneysit dy vel yn Ellan geearree reaghey son ny cairyssyn echey mooie veih'n choose dy heeyney magh kiart gys y linney 'sy vean eddyr yn Ellan as y Reeriaght Unnaneysit. Ta loayreyder ass-lieh y Reiltys gra dy vel eh fuirraghtyn er freggyrt formoil veih Reiltys y Reeriaght Unnaneysit.

Haink shoh myr freggyrt da coardail Tinvaal hug er y Reiltys goaill toshiaght er coloayrtyssyn mychione cosney tooilley vondeishyn veih Mooir Vannin, ny ushtaghyn ta fo ghurneil yn Ellan. Ta'n bree er jeet magh ass aghin ayns enmyn Keith Kerruish ass Rhumsaa as Philip Craine ass Doolish, as ren Oltey yn Choonceil Slattyssagh, Paul Craine, cur roish Tinvaal ec jerrey ny bleeaney shoh chaie. 

Ayns resooney magh y chooish bentyn da'n aghin shen, va lhiassaghey currit roish ec Mnr Cannan dy ghoaill-rish dy row yn aghin ayn, agh fakin nagh daink eh lesh eabyn roish shen, dy lhisagh eabyn jeeraghey nish er jannoo cho mooar as va possible Mooir Vannin. Ga dy row olteynyn Coonceil ny Shirveishee coardail rish Mnr Cannan, cha daink eh lesh y lhiassaghey shen, as ren olteynyn yn Chiare as Feed as yn Choonceil Slattyssagh coardail rish treealtys Mnr Craine. 

---oooOooo---

Ta smooinaghtyn foast goll er jannoo er, vel yn Ellan dy eiyrt er polasee y Reeriaght Unnaneysit dy chur jilg noi jeirr nastee da sleih veih 65 blein dy eash. Ren y Reeriaght Unnaneysit cur er bun y reaghys shen nuy meeaghyn er dy henney. 

Ta mysh un pheaigh ass dagh queig as va'n breck kirkey jannoo orroo surranse ny s'anmee liorish y jeirr. Ta virus y vreck kirkey tannaghtyn 'sy chorp as foddee eh cheet magh traa erbee 'syn aght shoh, agh ta'n gaue jeh, y trimmid jeh as y cummys dy bee doilleeidyn elley cheet magh ass cheet dy ve ny smoo choud's ta sleih cheet dy ve ny shinney.

Ta vaccine noi'n jeirr costal mysh £170 da'n Shirveish Claynt Ashoonagh, as t'eh jannoo ny sloo y gaue jeh'n stayd cheet dy ve ayn, ny'n gaue dy jean eh cheet magh myr neuralgia post-jeirr, ta ny stayd lesh pian aa-woalley broddagh ayns ny nearagyn gollrish ve lostit dy trome.

---oooOooo---

Lurg daa vlein gyn peiagh erbee ve pointit dy beayn da'n oik, Stiureyder Slaynt y Theay, ta'n Reiltys er chlou soilsheen noa shirrey peiagh ennagh. Neayr's ren yn Fer-lhee Henrietta Ewart faagail yn oi shen Mee Voaldyn 2022, ta obbyr er ve jeant ayns paart myr saase interim liorish yn Olloo Hugo Van Woerden. 

Va'n Fer-lhee Ewart 'syn oik trooid y phandemagh Coronavirus as haink ee dy ve mie er enn, as ish goaill ayrn dy reiltagh ayns cur fys da ny meanyn mychione Covid. Tra ren ee faagail yn oik, dooyrt y Reiltys dy row ee cheet dy ve ny taaue, agh choud's v'ee cur feanish roish yn Aa-scrutaght bentyn da'n aght ren yn Reiltys cur-rish y pandemagh, ren ee shassoo er dy row ee currit ass yn oik eck, as dy row ee inshit jee dy row eh er jeet dy ve neu-chooie. 

Agh t'eh jeeaghyn dy row shen er-coontey yn eanish haink magh roish y ving va ronsaghey cooish yn Er-lhee Rosalind Ranson, as dy row eh jeeaghyn dy row y Fer-lhee Ewart fer jeusyn ren dooney magh y Fer-lhee Ranson, as dy row shen yn oyr v'eh er yn Er-lhee Ewart faagail yn oik eck.

Jerrey Geuree 2023 haink yn chied soilsheen mychione yn oik, lesh yn aill cheddin ry gheddyn rere y soilsheen noa, as shen dy ghra eddyr £130,000 as £150,000 'sy vlein. Ta'n soilsheen gra dy vel yn Reiltys shirrey fer er-lheh jeean abyl dy yannoo ass y noa dy chur leeideilys strateishagh dy choadey as dy hareaghey slaynt Ellan Vannin. T'eh gra dy nee paart ard-scanshoil ec Stiureyder Slaynt y Theay ayns lhiassaghey as cummey as jannoo shickyr yn obbyr rere coadey slaynt dy hareaghey slaynt as foays pobble yn Ellan as cur polasee er slaynt y theay as coyrle clinicoil trooid y Reiltys. 

Ta'n soilsheen gra dy vel shoh caa er-lheh dy leeideil yn agenda er slaynt y theay ayns lught-reill seyr, as gobbraghey trooid y choarys rish cummeyderyn polasee, kiareyderyn shirveish as parteayssyn 'sy cho-voodeeys son slaynt as foays share son dy chooilley cummaltagh Ellan Vannin. T'eh gra dy vel fwirran er-leh jeh mysh 25 obbreeyn, dy jean y peiagh shoh cur coyrle da Shirveishee, as ayns Ellan lesh pobble dy 85,000 peiagh dy bee caa dy akin builley yn obbyr jeant 'sy cho-voodeeys dagh laa. 

Hig yn date s'jerree son cur stiagh yeearree Jemayrt yn 28 Mee Voaldyn.  

---oooOooo---

Nee Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Joney Faragher, shirrey kied ayns Soie yn Chiare as Feed laa ny vairagh, Jemayrt yn 7 Mee Voaldyn, dy chur roish billey myr oltey preevaadjagh mychione cur cooid nastee  bentyn da shilley meeoil. Ny s'moghey 'sy vlein shoh ren ee cummal seose troddan liorish y phossan, Gleashaght Shilley Meeoil Vannin, ta treishteil, 'naght cheddin as ayns Nalbin, dy chur cooid son shilley meeoil nastee da ben erbee t'ayns feme j'ee.

Ta Bnr Faragher gra dy vel yn shilley meeoil oardagh dooghyssagh y vea-oaylleeaght as dy vel fys ain dy vel keeayll chionnit er ec foddee beggan ny smoo na'n lieh-ayrn jeh pobble yn Ellan. T'ee gra nagh vel shoh red ennagh ta peiagh erbee reih, agh she'n rieughid eh as dy vel thousaneyn 'syn Ellan ain er ta keeayll chionnit oc, agh ny yeih shen foddee entreilys gys cooid y hilley meeoil tannaghtyn myr doolane fo ymmodee sleih, as dy vel fys ain dy voddagh shen croo baccyn ayns slaynt as 'syn ynsagh as sorchyn elley dy ghoaill ayrn ayns reddyn 'sy vea laaoil.

Ta Bnr Faragher gra dy ren ny olteynyn son eaghtyryn 'O' ayns Scoill Ard Balley Kermeen haink son ard whaiyl yn aegid y vee shoh chaie cur roish y chooish shoh neesht, as v'ad loayrt mychione y cheeayll chionnit oc jeh boghtynys bentyn da'n shilley meeoil, myr shoh dy vel fys eck dy vel eh taghyrt 'syn Ellan. T'ee gra myr shoh dy vel y billey eck shirrey dy chur-rish ny baccyn shen ayns daa aght. Hoshiaght y doilleeid lesh entreilys er-son y sleih shen as cha nod ad fordrail eh, myr shoh dy jean y skeim cur paart dy chooid ayns premmeeyn theayagh as ayns dy chooilley hroggal y Reiltys, goaill stiagh ayns scoillyn as ayns Colleish Olloo-Scoill Ellan Vannin, as shen dy ghra dy vel dy chooilley pheiagh as ta boghtynys bentyn da'n shilley meeoil geddyn entreilys da cooid lane-femoil ec dy chooilley hraa.

Ta Bnr Faragher gra neesht dy vel y billey cur eab er cur-rish doilleeid jeh ny t'ee shein dy ve sleih got gyn cooid, as t'ee cheet er yn ayrn shoh myr bentyn da ooashlid son  sleih, as my vees ad feddyn ad hene ayns stayd as y shilley meeoil cheet orroo choud's t'ad mooie as goll mygeayrt, dy vod ad cur-rish shen lesh y voirey sloo as lesh y ooashlid oc foast ayn, myr shoh dy vel eh bentyn da jeeaghyn er ooashlid neesht son sleih. T'ee gra dy vel ee hene treishteil dy mooar dy bee vondeish elley jeh'n skeim dy bee paart dy ynsagh neesht ry gheddyn mychione y chooish as geddyn rey rish paart jeh'n stigma shen as yn nearey ta cheet er sleih. 

Ta Bnr Faragher gra dy vel yn shilley meeoil dy bollagh ny ayrn dooghyssagh jeh'n vea as dy by chronnal eh dy nee nhee bunnidagh eh jeh slaynt ghientynagh neesht, myr shoh dy vel ee treishteil dy mooar dy bee y geill ynsee shen tayrnit beggan 'syn Ellan neesht, vees eiyrtys ry lhiattee, eiyrtys ec y cheu, jeh'n villey, myr t'ad er nakin ayns Nalbin. Bentyn da shirrey kied yn Chiare as Feed dy chur roish billey preevaadjagh, t'ee gra dy vel slane treisht ec ayns ny cumraagyn eck ayns yn Chiare as Feed, as er-lhee dy jean ad ooilley ve ayns foayr jeh – agh eisht t'ee gigleraght beggan.

---oooOooo---

Ta briwnys er ve jeant ayns tuarastyl liorish yn yn Ombudsman Pryssoon as Prowalys dy row shirveishyn slaynt inchynagh ayns Pryssoon Ellan Vannin ro veg as neu-hauchey ec y traa va pryssoonagh feddynit marroo. Myr cheayll shin yn chiaghtin shoh chaie, ren bing vaaish briwnys dy row caa caillt ayns kiarail jeh Craig Anderson va feddynit neu-reggyrtagh 'sy chilleen echey y 25 Mee Houney 2022, yn laa lurg da ve deyrit da queig bleeaney 'sy phryssoon.

Ren yn Ombudsman briwnys neesht dy row feme er yn Reiltys cooney dy hareaghey yn earroo dy olteynyn y wirran, reill as reirey gaue 'sy teyraad ayns Jurby. 

Myr cheayll shin yn shiaghtin shoh chaie, ta'n Rheynn Cooishyn Sthie feeraghey dy row eh er chur er bun caghlaaghyn, goaill stiagh polasee y Reeriaght Unnaneysit er reirey sleih jannoo assee daueysn hene.

Va'n tuarastyl neu-chrogheydagh, ren yn Rheynn shirrey as va jeant liorish yn Ombudsman Pryssoon as Prowalys, currit roish olteynyn y ving vaaish agh cha row eh derrey nish dy row eh clouit son y theay. Myr ayrn jeh'n aa-scrutaght neu-chrogheydagh ren ronseyder as aa-scruteyder clinicoil loayrt rish 22 oltey y wirran as rish daa phryssoonagh Mean Souree 2023, as y vee er-giyn rish y Chiannoort as rish y Reireyder Cadjin son Shirveishyn Cooidjagh er Slaynt Inchynagh.

Hooar magh y ronsagh nagh row oltey fwirran y phryssoon traenit ayns yn aght dy yannoo ymmyd jeh saaseyn dy chumrail sleih marroo ad hene ny jannoo assee daueysyn hene. Va Mnr Anderson er ve currit fo polasee y phryssoon er reirey y gaue jeh jannoo assee dasyn hene kuse dy cheayrtyn, agh nagh row sess goll er jannoo ec y traa hooar eh baase. Ta'n tuarastyl gra dy row y fwirran er chur kione er ny saaseyn ro leah, yn 18 Mee Houney, as nagh ren ad smooinaghtyn er dy row yn laa son yn deyrey echey er ve currit shaghey gys yn 24 Mee Houney. T'eh gra neesht dy ren ad coayl caaghyn dy ghoaill toshiaght reesht lurg da ve deyrit, as dy dug ad rour trimmid er ny ve gra nagh row eh smooinaghtyn er marroo eh hene ny jannoo assee dasyn hene.

Ren yn aa-scruteyder clinicoil feddyn dy row corvaal mychione yn aght dy chur peiagh da shirveishyn slaynt inchynagh y phryssoon, as dy row eh ro veg as neu-hauchey, as nagh row y kiarail hooar Mnr Anderson corrym rish shen veagh jerkalys echey geddyn 'sy cho-voodeeys.  Ta'n tuarastyl gra nagh row caghlaaghyn dy liooar jeant ec y phryssoon, as nagh row freggyrt da ny dynsee eh veih baase pryssoonagh elley Mee Vayrt 2020. 

Va 15 moyllaghyn jeant liorish yn Ombudsman, as eh gra dy lhisagh yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay as Kiarail Vannin aa-scrutaghey shirveishyn slaynt inchynagh y phryssoon as cur shirveish slaynt inchynagh er-leh as couyryn dy liooar currit stiagh aynjee. T'eh graa dy lhisagh Kiarail Vannin goaill ayns laue neesht sess jeh femeyn slaynt dy gheddyn magh cre cho mennick ta stayd dy ghrogh-laynt inchynagh as feme t'ayn.

Choud's va'n ving vaaish goll er cummal, ren Kiannoort y Phryssoon, LeroyBonnick, feeraghey dy vel nish boandyr slaynt inchynagh gobbraghey paart-hraa ec y phryssoon, nagh row lheid y phaart ayn ec traa baase Mnr Anderson, as dy row eh jeeaghyn dy yannoo dooble y pholldal shen. 

Ren yn aa-scrutaght briwnys neesht dy lhisagh y Rheynn Cooishyn Sthie smooinaghtyn er cur er bun chelleeragh ronsagh neu-chrogheydagh my vees eh taghyrt dy vel baase erbee neu-ghooghyssagh 'sy traa ry heet ayns Pryssoon Ellan Vannin. 

---oooOooo---

Ta Sheshaght Lught-Traghtee Ellan Vannin greinnaghey y Reiltys dy yannoo red ennagh dy bieau dy chur-rish doolaneyn rish sleih cheet gys yn Ellan veih har mooir dy obbraghey ayns shoh. Haink naightyn y chiaghtin shoh chaie dy vel eh ceau whilleen as 90 laa dy chooilleeney yn oardagh dy gheddyn visa veih'n Oik Kied Troailt, Arraghey Stiagh as Ashoonaght . Ta'n Sheshaght gra dy vel eh lane scanshoil dy yannoo ny oardaghyn son visa cho bieau as vees possible dy vod fir er-lheh as schleiyn oc cheet stiagh ayn, dy yannoo shickyr dy vel ny schleiyn shen ry gheddyn ec thieyn dellal ta femoil son freayll rish aase as lhiassaghey.

Ta dooinney enmyssit Joe er ve fuirraghtyn er visa neayr's Toshiaght Arree. T'eh gra dy vel eh oyr son ve tarmestit dy liooar dy vel eh er sleih fuirraghtyn er visa, as lhisagh shen ve jeant ayns 30 laghyn, as doaltattymagh dy vel shen caghlaa dy ve 55 laghyn, as eisht dy vel eh caghlaa gys 75 laghyn, as eisht tra ta sleih loayrt rish peiagh ayns shen as t'eh gra dy vel ad cho tarroogh lesh yeearreeyn ayns Mee ny Nollick kiart nish, nish foddee dy jean eh caghlaa gys 90 laa. T'eh gra dy vel sleih fuirraghtyn dy ghoaill toshiaght er coorse noa as startey noa, as dy vel ad nyn soie as fuirraghtyn as fuirraghtyn as fuirraghtyn er red ennagh as lhisagh shen er ve jeant ny s'girrey na mee dy yannoo.

Myr freggyrt ta fogrey er ve clouit ec yn Tashtey, as loayreyder gra dy vel yn Tashtyn goaill-rish ayns ny meeaghyn jeieanagh dy row kuse dy huarastylyn jeh fir er-lheh as jeh thieyn dellal as ta doolaneyn er ve fosyn cosney trooid yn oardagh son cheet stiagh 'syn Ellan. T'eh gra dy vel shoh son y chooid smoo bentyn da'n traa cheet dy ve ny sodjey dy chooilleeney yn oardagh, as magh ass shen ta neu-hickyrys as oyr son ve tarmestit ec failleyderyn chammah's ec failleydee.

Ta'n loayreyder gra dy vel yn Tashtey toiggal ny imneaghyn shoh as dy vel eh geearree aa-hickyraghey sleih dy nee tosheeaght eh dy chur-rish ny doolaneyn dy bieau as dy fondagh. T'eh gra dy vel plan dy yantys ayn dy chur freggyrt da imneaghyn t'ayn kiart nish as dy lhiassaghey aght dy chur rish dy beayn doilleeidyn er-lheh t'ayn. T'eh gra dy by vie lesh y Tashtey goaill leshtal son deinys erbee t'er jeet er-coontey y stayd shoh, as dy vel yn Tashtey jeeraghey nish er jannoo corrym yn oardagh son cheet stiagh 'syn Ellan veih har mooir as livrey saaseyn jeant ny share son failleyderyn as son yeeareyderyn visa ayns ny shiaghteeyn shoh cheet. 

Ta oardagh son Kiedyn Obbree er ve ayn rish ymmodee bleeantyn as she'n Rheynn Gastid Dellal vees cur magh adsyn, as ta'n Rheynn er chlou fogrey mychione yn aght ta'n cumrail er cur magh visaghyn jannoo er y choarys son kied obbree neesht. Ta loayreyder ass-lieh yn Rheynn Gastid Dellal gra dy vel yn Rheynn cur enn er ny preayssyn mooarey t'er yn Oik Kied Troailt, Arraghey Stiagh as Ashoonaght vees cheet veih'n aggyrt mooar ec y traa t'ayn, as dy vel eh booiagh da'n Tashtey son ny eabyn echey dy chur stiagh ayn tooilleycouyr dy chummal seose yn oardagh dy chur-rish yeearreeyn son visaghyn.

Ta loayreyder yn Rheynn Gastid Dellal gra, choud's dy vel raaghyn er jeet stiagh veih thieyn dellal dy vel builley er earroo dy phaartyn as ny traaghyn sodjey son cooilleeney yn oardagh jannoo orroo, dy nee scanshoil eh dy chur trimmid er dy vel caghlaaghyn oyr vees jannoo er failleydee ta goll gys boayl elley. Ta'n loayreyder gra dy jean yn Rheynn freayll rish gobbraghey dy chionn rish parteeayssyn jeadys dy chummal seose plannyn fo raad dy heeyney magh 'syn Ellan.
 
Ta'n loayreyder gra, bentyn da Kiedyn Obbree, dy vel yn Rheynn tannaghtyn lesh ve currit da aa-scrutaghey as cur roish treealtyssyn mychione aa-chummey y choarys dy Chiedyn Obbree, myr va goll er cowraghey magh ayns Plan yn Ellan, dy chur eab er jannoo ny sassey as ny share yn oardagh son failleydee chammah's son yeeareyderyn. T'eh gra dy vel vel yn Rheynn loayrt ny sodjey rish sleih cochianglt rish y chooish dy smooinaghtyn er kuse dy reihyn son saaseyn share choud's ta'n coarys cummal seose aghtyn gurneilagh cooie. T'eh gra, choud's ta smooinaghtyn goll er jannoo er aa-chummaghyn elley, dy nee scanshoil eh dy ghra reesht, ec y traa t'ayn, dy vel yn chooid smoo dy yeearreeyn son Kiedyn Obbree coardit, as dy vel ad jeant dy bieau.

---oooOooo---

Ta fysseree clouit ec Oik Coonceil ny Shirveishee soilshaghey magh, eddyr jerrey Toshiaght Arree nurree as jerrey Jerrey Geuree mleeaney ren yn earroo dy obbreeyn lane-hraa 'sy cherroo theayagh bishaghey liorish 267. Ta'n earroo ooilley cooidjagh nish 7,533 obbree, vees goaill stiagh Shirveish y Steat as y kerroo theayagh.

Ta bun jeh sharvaantyn theayagh dy vel ad faillt dy jeeragh ec Rheynnyn as Buird as Oikyn y Reiltys, jeh nyn lheid as fir ynsee, obbreeyn slaynt as fir ny shirveishyn egin, mastey fir elley. 

Ta bun jeh sharvaantyn y steat dy vel ad faillt ec, as dy vel ad gobbraghey da, ny Rheynnyn as Buird os Oikyn hene.

Cha nel Olteynyn yn Chiare as Feed ny Olteynyn y Choonceil Slattyssagh coontit, ny toshee-yiorree ny Undinys Eiraght Vannin, ny startaghyn follym as obbreeyn eisht as nish ny trooid jantyssyn. Agh s'cosoylagh eh dy vel yn earroo ny syrjey ayns rieughid er yn oyr dy vel kuse dy vuird clattyssagh gollrish Oik Postagh Ellan Vannin as Lught-Reill Bun-Shirveishyn Vannin cummal ny fysseree oc hene as dy vel ad livrey shoh myr ayrn jeh ny coontyssyn oc.

Ta Radio Vannin toiggal dy vel kuse jeh ny earrooyn smoo shoh er coontey jeh failley obbreeyn son shirveishyn slaynt.

---oooOooo---

Myr cheayll shin Jelune shoh chaie, eer choud's va Traa dy Liooar goll er skeayley-magh, dy row olteynyn Sheshaght Lught ny Thieyn Oast kionefenish ayns Thie Tashtee ayns Doolish marish yn Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, as yn Shirveishagh Gastid Dellal, Tim Johnston. 

Ta Mnr Johnston er n'ghoaill-rish yn eme er y Reiltys dy yannoo red ennagh dy bieau dy veeinaghey imneaghyn mastey sleih 'sy cherroo oltaghey. 

Ta Mnr Johnston er vriaght jeh'n jantys, Dellal Ellan Vannin, dy hannaghtyn lesh y vomentum  as dy obbraghey lesh y cherroo myr ard tosheeaght, dy lhiassaghey reihyn son raad er oaie vees ry ordrail, ry chummal seose as cairagh. 

Ta Caairlagh Sheshaght Lught ny Thieyn Oast, Andy Gibbs, gra dy vel y Cheshaght gialdyn dy obbraghey rish y Rheynn dy lhiassaghey tooilley myn-phoyntyn bentyn da reihyn ayns pohlldal, nee cosney ny eiyrtyssyn ta'n kerroo oltaghey geearree. Ren eh goltaghey dy row y Reiltys goaill-rish dy row imneaghyn ec y cherroo as t'eh treishteil dy jean y kerroo geddyn cooney dy bieau my vees thieyn dellal dy hannaghtyn ayn.

Va chaglym elley cummit Jerdein y 2 Mee Voaldyn neesht, as ta chaghter Sheshaght Lught ny Thieyn Oast, Andy Saunders, gra dy vel ad booisal son peiagh erbee vees cheet dy eaishtagh roo, agh dy jarroo nagh vel eh orroo ynrican dy eaishtagh, agh dy vel eh orroo jannoo red ennagh neesht. Agh t'eh gra nagh vel kuse jeh ny taishbynyssyn ayns shen as soilshaghey magh eh ayns ny meanyn as myr shen, freggyrtagh dy cairagh ny ta'n barel oc myr Sheshaght as myr kerroo. T'eh gra dy vel yn chooid smoo jeh ny eieyn oc mychione cooney soit er freayll argid ayns poggaidyn sleih ayns Ellan Vannin, as dy chummal tooilley jeh'n vondeish ec thieyn dellal beggey, ny cha nee eer vondeish agh y cheet stiagh, ayns ny colughtyn oc hene, shaghey goll dy eeck son kuse jeh doilleeidyn as argid ceaut ec y Reiltys hene. 

Ta Mnr Saunders gra dy vel eh dy firrinagh gennaghtyn dy vel palchey dy leih 'sy Reiltys ta toiggal raad ta doilleeidyn yn Ellan ayn, as yn aght, cha nee ynrican son thieyn dellal beggey, agh neesht son y pobble ain, dy vel feme oc jannoo caghlaaghyn dy phohlldal shen, agh da'n eysht, vel eh smooin aghty dy vel dy chooilley pheiagh 'sy Reiltys jeh'n aigney shen, dy by hreih lesh nagh vel ad. 

Ta Mnr Saunders gra dy jagh ad gys y chaglym Jelune shoh chaie lesh chaghteryn ass-lieh cheead colughtyn, as dy vel baggyrt ayn dy jarroo 'sy traa giare, as liorish 'sy traa giare dy vel ad meanal shey mee gys daa vee jeig, jeh'n trass ayrn jeh ny colughtyn shen gyn ablid dy obbraghey ny sodjey. T'eh gra son shickyrys dy vel colughtyn ayn as nagh bee ad ayn liorish jerrey y vee shoh. Choud's t'eh eamyn son y cherroo oltaghey dy ve ry chummal seose, ry ordrail as cairagh,  

Ta Mnr Saunders gra dy vel ad geearree jannoo cleeir dy jarroo, hoshiaght nagh vel troddan oc son y cherroo oltaghey ynrican, agh dy vel troddan oc son dy chooilley hie dellal beg Ellan Vannin, t'er ve currit fo phreays jeant ec cooishyn Reiltys Ellan Vannin. T'eh gra dy vel ad briaght jeh'n Reiltys dy yeeaghyn er ny polaseeyn ocsyn hene as jeeaghyn vel ny bishaghyn oc ry chummal seose, ry ordrail as cairagh.

---oooOooo---

Ta conastey eddyr three Olteynyn yn Chiare as Feed er ny cooyl-vinkyn treishteil dy jean nyn eabyn cur er yn Reiltys goll raad s'baghtal. Ta parteeas er ve jeant eddyr Claire Christian (Doolish Yiass), Chris Thomas (Doolish Veanagh) as Julie Edge (Connaghyn). Ta'n troor shassoo er nagh vel ad jannoo seose partee politickagh, agh t'ad gra dy vel ad fakin dy vel feme er olteynyn nagh vel olteynyn yn lught-reill dy obbraghey ry cheilley son polaseeyn dy gholl raad elley.

Dinsh Bnr Christian da Radio Vannin mychione y chonastey. T'ee gra dy vel ad goaill toshiaght er jannoo formoil shen beggan ny smoo, as dy chur eab er cur da'n theay eie er ny ardyn as ta ny cooyl-vinkeryn gennaghtyn dy lhisagh y Reiltys ve jannoo jesh as goll ayns raad s'cronnal.

---oooOooo---

Ta Ard Sheckter jantys y Rheynn Gastid Dellal, Dellal Ellan Vannin, Tim Cowsill, gra oddys builley mooar ve er y towse dy chooid vees ry gheddyn 'syn Ellan mannagh vel daa hiaulley lught dagh laa. Ta Mnr Cowsill gra dy vel thieyn dellal er n'ghaa dy vel feme oc er lught baatey cheet stiagh daa cheayrt 'sy laa dy chummal seose ny sthockyn oc. Agh t'eh gra, lesh Manninagh cooilleeney shirveish dagh shiaghtin gys Nerin, foddee dy jean doilleeidyn cheet magh ass shen.

Va Mnr Cowsill cur feanish roish Bing Tinvaal, as t'eh gra, eer lesh y vaatey goll Jedoonee gys Nerin, foddee dy jean builley mooar ass shen er resoonaght yn Ellan er yn oyr dy vel eh wheesh kiart-ayns-traa, as dy vel aa-vuilley ayn tra erbee vees kinjid shen y hirveish er ny vrishey. T'eh gra dy vel dy chooilley pheiagh oayllagh rish sterrymyn, agh veih cheu y skedjal dy voddagh eh cur builley mooar, as eer my vees soiagh-er jeh bout dy ghrogh-earish as eisht dy vel eh er y vaatey goll gys buill elley, dy vod shen cumrail reddyn.

As ta Ard Oaseir yn Rheynn Gastid Dellal , Mark Lewin, gra, mannagh vel keayrtee da ny Ratchyn TT abyl dy vookal turrys er baatey foddey dy liooar rolaue, foddee shen cur ad jeh cheet reesht gys yn Ellan. Ta Mnr Lewin gra dy vel yn Rheynn gobbraghey rish y Phaggad Bree dy yannoo shickyr dy vel caa da fir yeean son ny Ratchyn dy yannoo shickyr jeh'n shiaulley oc foddey dy  liooar rolaue. Dinsh eh da'n Ving Tinvaal vees jeeaghyn er yn aght ta'n kiareyder baatey assaig goll er reilley dy nee cooish vooar ee er-nyn-son jeeaghyn dy heet gys ny Ratchyn.

Ta Mnr Lewin gra dy vel 70% jeh ny fir yeean gra dy vel yn doilleeid oc ayns geddyn y coorse kiart er-nyn-son, ny'n traa kiart, jannoo seose yn oyr nagh ren ad kionefenish dy reiltagh ny nagh row rieau kionefenish, myr shoh nagh vel eh ynrican bentyn da'n  phrios, dy vel eh bentyn neesht da ablid ec sleih dy vookal y red t'ad dy gheearree ec traa resoonagh ennagh 'sy traa ry heet. T'eh gra dy vel yn Rheynn er loayrt rish y Phaggad Bree as dy vel fys echey dy vel eh jeean dy yeeaghyn son aghtyn dy hareaghey 'syn ard shen, as dy vel shen son shickyrys doolane vees foin.

---oooOooo---

Ta'n Rheynn Bun-Troggalys geearree freayll rish jannoo ymmyd jeh linney piob shallidagh as loghan dy ghoaill ersooyl as dy chummal laagh marrey veih Marina Phurt ny Hinshey derrey 2026. 

Ta laagh marrey er ve cummit ayns loghan stoyr shallidagh dy hirmaghey neayr's va'n marina er ny ghredjal 2020 as 2021. Va kied phlannal currit 'sy vlein 2019 da ymmyd shallidagh y seyraad rish queig bleeaney, agh ta'n Rheynn nish geearree freayll rish jannoo ymmyd jeh derrey 2026, as lurg shen dy bee eh currit ass ymmyd as yn ard currit back gys y stayd eirinagh v'eh ayn roish shen. 

Ta'n Rheynn gra dy vel feme er sheeyney magh myr shoh dy vod caa ve echey dy reirey y laagh marrey ayns aght vees ry chummal seose as fondagh rere yn chostys echey.

---oooOooo---

Ta Barrantee Phurt ny Hinshey gra dy jean ad shassoo noi paart jeh Plan Draghtit yn Ard Twoaie as Heear er-ccontey imnea mychione yn towse dy hieyn noa treealit son y valley. Ta'n lught-reill ynnydoil credjal dy vel caghlaaghyn mooarey 'sy phlan vees goaill stiagh caghlaa thalloo eirinagh er oirryn Phurt nyHinshey dy ve son thieyn son y chooid smoo, as son troggal ec y chooid sloo 1,253 thie noa 'syn ard shoh.

Ta'n Barrantagh Ray Harmer gra, veih'n phlan noa, dy beagh mysh 3,500 elley 'sy valley, lesh y thalloo elley shoh currit son thieyn, agh cha nel veg ayn bentyn da startaghyn ny'n turryssid. T'eh gra dy vel feme er Oik Coonceil ny Shirveishee cur freggyrtyn da ymmodee feyshtyn  mychione yn oyr bee feme er yn towse shoh dy hieyn.

Ta'n Barrantagh Harmer gra, dy fondagh, dy vel 35.8 hectare elley jeh thalloo eirinagh as dy vel shoh er oirryn Phurt ny Hinshey, son y chooid smoo son lhiassaghey thieyn noa, as myr yiarragh eh, dy vel eh jannoo seose rybban, dy vel eh goll veih Scoill Ard y Nah Ven-rein Elisaid, ooilley y thalloo shen, as heose gys Thie Oast y Roosteyr Raaidey, as eisht seose shaghey y Roosteyr Raaidey, gys Lhoan Ballagyr – shen dy ghra Lhoan Teddy Cain – as gys ny garaghyn, as dyvel eh yn rheynn ayns shen, bunnys 36 hectare dy halloo.

Ta Mnr Harmer gra dy vel ny Barrantee boirit dy mooar er yn oyr, jannoo ymmyd jeh ny earrooyn oc hene, 35.8 hectare fillit ec y cheeid sloo jeh 35 thie per hectare cur yn earroo ec yn chooid sinlshley jeh 1,253 thie elley, as my vees shen fillit ec yn earroo dy leih veagh sleih fakin yn earroo ec yn chooid sinshley jeh mysh 3,500, abbyr 3,000 peiagh, agh dy bychosoylagh eh foddey ny shlee na shen.  

Ta Mnr Harmer gra dy vel y chooish vooar ayns shoh nagh row shoh er y chied phlan, as t'eh briaght mychione yn smooinaghtyn er y vun-troggalys, er scoillyn, er thieyn. T'eh gra nagh vel y plan shoh kiarit dy gholl agh gys 2026, as myr sampleyr nagh bee y boayl mooynlee ayn derrey, ec y traa s'moghey, 2027. T'eh gra dy vel eh jeeaghyn dy ve dy bollagh ass corrym as cur fud-y-cheilley dy mooar  eh, yn oyr dy doaltattym dy vel caghlaa cho mooar as scanshoil er ve jeant ayns oardagh lhisagh y ve smooinit er dy kiarailagh as ooilley ny hrooid. 

Ta Mnr Harmer gra dy vel feme er plan erbee dy yannoo seose red ennagh vees jarrooagh as vees smooinit ny hrooid dy mie, as smooinaghtyn er, myr v'eh dy ghra, ny scoillyn, ny fir lhee, imneaghyn mychione slaynt as traaghyn son freggyrt as reddyn gollrish shen. T'eh gra nagh lhisagh eh ve jeant myr red currit stiagh ayn dy hanmagh, as dy vel eh cur fud-y-cheilley eh, c'raad veih t'er jeet y feme anmagh shoh, as dy vel eh cur fud y cheilley eh, as dy vel docamaidyn cur fud y cheilley eh dy mooar, yn oyr, tra va'n co-choyrle er y phlan draghtit jeant Mean Souree 2022, as dy row shen feer anmagh er yn oyr dy row yn chied eam son ynnydyn jeant foddey er dy henney ayns 2020, 2021.

Ta Mnr Harmer briaght yn oyr t'eh er cheau wheesh traa, as cre'n fa vel caghlaa cho mooar er jeet, as dy bunnidagh dy vel shoh braew mooar dy liooar. T'eh gra dy beagh shoh jus dy gholl trooid as v'eh coardit gyn tort, gyn fys ve ec sleih er shoh, er-lesh dy voddagh shoh cur mooarane angaaish as ymmodee doilleeidyn ny sodjey 'sy traa ry heet.  T'eh gra dy lhisagh eh ayns rieughid jeeaghyn stiagh ayns ny vees yn strateish er thieys. T'eh gra dy vel imnea dowin dy vel ymmodee thieyn cheet fy yerrey dy ve er mayll, as dy lhisagh shin ayns rieughid ve jeeaghyn er cooishyn smoo, as son caghlaa cho mooar, dy vel shen cur boirey dy dowin, dy jinnagh plan agh ynrican cur stiagh ayn thieyn elley.

Ta Mnr Harmer gra nagh jean Plan Ard y Heear-Hwoaie bishaghey thalloo son faill ayns Purt ny Hinshey as nagh jean eh bishaghey thalloo son yn turryssid, as ny neesht jeusyn jeant ny sloo; nagh vel veg mychione fir lhee, scoillyn, ny mychione fer erbee jeh ny cooishyn feer scanshoil shen, as ynrican dy hoilshaghey magh ard lesh y chummys son 1,400 thie gyn ayns rieughid jannoo cur stiagh veg er-nyn-son bentyn da ny scoillyn as thieyn lheiys as fir lhee as myr shen, as shirveishyn elley as bun-shirveishyn, dy jinnagh eh gra dy row shen mee-churrymagh. 

Ta Mnr Harmer gra, myr shoh, dy vel eh smooinaghtyn ayns rieughid nagh vel shoh red ennagh as dy lhisagh eh ayns rieughid goll son ronsagh, agh shen lhisagh ayns rieughid taghyrt, shen dy lhisagh ad goll back gys yn chied phlan draghtit gyn y caghlaa mooar shoh.

---oooOooo---

Ta Caairlagh noa Boayrd Barrantee Balley Rhumsaa, Rob Cowell, gra dy vel yn dean echey dy akin tooilley reddyn goll er lhiassaghey 'sy valley 'sy vlein shoh cheet. Va Mnr Cowell reiht dy ve ny Chaairlagh yn shiaghtin shoh chaie, as Ffinlo Williams ny Lhiass-Chaairlagh.

Ta Mnr Williams neesht yn Oltey Leeideil er Cooishyn Argidoil. Ta'n eear Chaairlagh, Alby Oldham, niesh yn Oltey Leeideil er Obbraghyn as Lhiassaghey. Ta'n Barrantagh Geoff Court tannaghtyn 'sy phaart echey myr Oltey Leeideil er Pairkyn as Soccar as va Luke Parker reiht dy vel Oltey Leeideil er Thieys. 

Ta Mnr Cowell gra dy vel eh feer wooiagh, as er-lesh dy nee ard-obbyr son peiagh ennagh dy heet gys mullagh y lught-reill ynnydoil  echey. T'eh gra dy vel mooarane obbyr ry yannoo, as er-lesh dy vel y chooish bentyn da thieys 'sy cherroo theayagh, dy vel feme er cur eab er jannoo ny smoo y sthock jeu  t'ec ny Barrantee, as dy vel ny skeimyn vees goll er dy aa-lhiassaghey ynnydyn magher dhone, as feme er jeeaghyn orroo, as dy vel eh treishteil dy chur kione orroo cheusthie jeh'n vlein shoh cheet. Er-lesh dy vel yn daa vlein t'er n'gholl shaghey er n'yannoo seose ynsagh fondagh 'syn aght ta'n politickaght ynnydoil gobbraghey, as dy nee scoill feer chreoi eh. Agh t'eh gra dy vel eh jeant aarloo nish as dy vel eh jeeaghyn roish da ny doolaneyn bentyn da leeideil y lught-reill.

Ta Mnr Cowell gra dy vel eh treishteil dy jean dy chooilley red cheet magh dy mie. Er-lesh dy vel cooish lajer ec ny Barrantee son sheeyney magh ny caglieeyn, as dy vel cooish lajer oc son bishaghey stock ny Barrantee jeh thieys 'sy cherroo theayagh, er-lesh dy vel cooish lajer ec ny Barrantee son aa-lhiassaghey magher dhone, myr shoh er-lesh nagh vel veg vees goll er jannoo ec ny Barrantee neu-chiart, myr shoh nagh vel eh fakin oyr erbee nagh jinnagh eh cheet gy kione ayns aght jarrooagh. T'eh gra ny vel ny meanyn sheshoil yn seihll rieugh, as er-lesh dy vel rieughid y stayd eh dy vel ymmodee sleih as by vie lhieu fakin lhiassaghey 'sy valley hene, as dy jean eshyn cur-lesh gys ny Barrantee ethic profeshoonagh son gobbraghey dy creoi.

---oooOooo---

Ta Barrantagh Rhumsaa, Juan McGuinness, treishteil dy jean claare-hraa noa ec Bus Vannin croo tooilley caaghyn dy vishaghey yn earroo dy leih jannoo ymmyd jeh thieyn dellal er y twoaie vooar. T'eh gra, rish kuse dy vleeantyn, dy row shirveish smelley eddyr Rhumsaa as ny baljyn beggey cheerey ain 'sy heear 'syn astyr beg, as er-lheh er y chione shiaghtin as va barney feer whaagh dy vod sleih ayns rieugh faagail Rhumsaa as goll my heear ny s'anmee oie Jedoonee na va ry yannoo Jeheiney ny Jesarn. T'eh gra dy row eh gennaghtyn son shickyrys dy row eh jannoo er reih ec sleih dy gholl gys Purt ny Hinshey ny gys Rhumsaa son oie mooie, dy gholl stiagh ayns nyn oastanyn as thieyn oast, dy row eh foddey ny sassey dy gholl my heear. T'eh gra lesh y chlaare-hraa t'ayn nish vees goll er lesh yn obbyr va jeant oc nurree, as er-lesh dy vel eh ayns rieughid cooney lesh y cheird oltaghey oc ec y chione shiaghtin. 

Ta Mnr McGuinness gra dy vel yn traa s'anmee, ny'n feme er traa s'anmee, red ennagh v'eh shirrey er yn Rheynn Bun-Troggalys son kuse dy vleeantyn, as dy vel eh er chur roish eh dy kinjagh rish three ny kiare ny eer queig bleeaney nish, son Barrantee Balley Rhumsaa dy screeu rish Bus Vannin as shirrey eh, as dy vel ad er ve foshlit, as dy vel ad er chur eab er kuse dy reddyn 'sy tourey, agh dy vel y chlaare-hraa jeant yn chied cheayrt t'ad er chur eab rieugh er as dy vel eh treishteil dy mooar dy vel cummaltee ny baljyn beggey cheerey Balley ny Loghey, Skylley Maayl as Sulby goaill vondeish jeh shoh, er yn oyr, mannagh vel ad jannoo ymmyd jeh dy jean ad coayl eh, as dy nee yindyssagh eh fakin dy vel Bus Vannin dy feer geaishtagh ny keayrtyn.

Ta Mnr McGuinness gra dy vel eh traa doillee erskyn credjue son dy chooilley pheiagh, agh er-lheh son y jeadys oltaghey, myr shoh red erbee vees cur ablid daue dy gheddyn vondeish as dy chleayney tooilley dellal, dy vel feme er oltaghey shen. T'eh gra dy vel Rhumsaa ny valley feer vooar, agh nagh vel eh ynrican son cummaltee Rhumsaa, dy vel ad rhollan y twoaie, as red erbee vees cur ablid da cummaltee ny baljyn beggey cheerey ta nyn lhie mygeayrt-y-mysh, dy vod ad cheet stiagh ayns Rhumsaa as dy chooney, ayns jannoo ymmyd jeh ny ymmodee shappyn feer vie as ny seyraadyn t'oc,  dy vel shen mie son shickyrys.

---oooOooo---

Ta cullee noa er ve livreit da Barrantee Andreays dy hroggal close cloie noa er £85,000. Ta'n lught-reill ynnydoil gra dy vel toyrtyssyn feoiltagh er chooney dy eeck ny costyssyn as ta treisht dy jig tooilley taghyrtyn dy chosney stiagh tooilley argid foast. V'eh coardit rolaue nagh beagh ymmyd jeant jeh argid ass keesh valjagh son y chlose cloie as ta toyrtyssyn preevaadjagh er jeet stiagh ayn, goaill stiagh £500 veih'n chlub bluckan coshey, Ayrey Unnaneysit. 

'Sy chlose cloie bee markiaght-chyndaa vees roshtynagh liorish caairyn queeyllagh, leaystaneyn, skirrey as frame drappal.

---oooOooo---

Ta Barrantee Skeerey Vreeshey gra dy vel adsysn hene reaghey shirveish dy hymsaghey orch lurg da'n Rheynn Chymmyltaght, Bee as Eirinys cur kione er y reaghys oc rish colught Birchall ayns Skeer' Andreays. 

Ta tackeyderyn er y twoaie vooar geeck son cummal seose Ynnyd Jeelym Theayagh y Twoaie ec Balladoole, as ta'n ving stiuree jeant seose jeh chaghteryn lughtyn-reill y twoaie vooar.Ren ny Barrantee scuirr veih eeck son yn Ynnyd as ren ad tayrn magh dy formoil ass y ving vees stiurey y seyraad shen yn 31 Mee Vayrt.  Neayr's shen cha nel kied er ve ec cummaltee Skeerey Vreeshey dy yannoo ymmyd jeh'n seyraad shen. 

Va coyrle currit da cummaltee Skeerey Vreeshey dy chur yn orch oc gys yn cholught Birchall nastee, as ve er cummaltee jeeaghyn prowalys jeh'n enmys oc da'n wirran ayns shen tra v'ad goll dy gheddyn rey rish orch. Agh ta ny Barrantee gra nish dy vel y reaghys shen er jeet gy kione. 

Ayns post ayns ny meanyn sheshoil ta'n Boayrd gra nagh vel doilleeid echey mychione shoh, as dy vel currym er yn Rheynn Chymmyltaght, Bee as Eirinys dy yannoo shickyr dy vel reddyn jeant dy sauchey as ayns aght biallagh da reilleyn. Ta'n Boayrd gra dy vel ad mollit dy mooar nagh ren yn Rheynn jannoo ymmyd jeh'n towse cheddin dy scrutaght da'n aght ta'n Ynnyd Jeelym Theayagh goll er reirey. T'eh gra, dy beagh shen er ve jeant ec yn Rheynn, dy beagh imneaghyn ny Barrantee jeh'n lheid as gobbraghey gyn conaant rish kiare bleeaney er ve goit ayns laue as dy beagh ny ta'n Boayrd cheet er myr slane fiasco er ve shaghnit.

Ta'n lught-reill ynnydoil gra dy bee tooilley myn-phoyntyn ry gheddyn dy leah.
 

More from Manx Gaelic