On Air Manx Radio Breakfast Ben Hartley | 6:00am - 9:00am

Traa dy Liooar 1ed Mee ny Nollick 2025

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 1ed Mee ny Nollick 2025

Ta ny shlee na feed shalee jeh'n Rheynn Bun-troggalys goll er cumrail er-coontey doilleeid bentyn da terr geayil. She orçh gaueagh eh nagh vel lowit dy ve oanluckit fo halloo, as ta stoyr yn Rheynn ec y traa t'ayn lhieent hannah. Ta fer jeh ny shaleeyn smoo ayns jannoo cruinnag traaght ec Balthane ec beeal y raad shaghnee noa ayns shen.

Ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt yn 25 Mee Houney, va'n Shirveishagh son Bun-troggalys, yn Dr Michelle Haywood, gra dy vel coyrleyderyn er-lheh er reaghey aght-feayslee nish. T'ee gra dy jean yn Rheynn ymmyd reesht jeh mysh 1,100 tonne dy orçh asphalt as terr geayil ayn çheusthie jeh cur kione er raad shaghnee Balley ny Sallee as troggal cruinnag hraaght noa Balthane, as dy bee yn orçh terr geayil goll er obbraghey er ayns Quarral Thalloo Turkey, vees seyraad fo chied lesh aghtyn gurneil geyre bentyn da'n çhymmyltaght. T'ee gra dy bee eh currit stiagh ayn dy yannoo seose eaghtyr soillit çheu heese jeh'n vun fo'n raad, as dy bee'n orçh asphalt as terr geayil ayn dooint stiagh ayn dy bollagh çheusthie jeh mestey vees soillit lesh cement ny lesh bitumen keshit, as sealit fo ymmodee eaghtyryn dy asphalt as spreih dy vitumen, dy chroo strughtoor lesh agh neu-yeenaght injil vees jannoo foddey ny sloo gaue jeh ushtey ny faiyr ny stoo mhillit lhiggey magh ass.  

Ta'n Dr Haywood gra dy vel yn ymmyrkey shoh er n'gheddyn vondeish jeh fys veih ronsaghey ynnydyn, hug enn er nagh row ushtey thallooinagh ny lhie çheusthie jeh meadar veih eaghtyr y raad as kione currit er. T'ee gra dy bee saasyn coadee elley jeh'n lheid as thannaghey eh lesh myn-chlaghyn nagh row ymmyd jeant jeu, ve coodit dy tappee lurg daue ve currit sheese, as teaymey jarrooagh, jannoo ny sloo ayns aght elley gaue erbee da'n chymmyltaght, jannoo shickyr jeh'n aght share dy chummal sthie vees coadey ushtey thallooin as eco-choaryssyn vees nyn lhie mygeayrt. T'ee gra dy vel y kiaddey shoh croo bac reen jeh neu-yeenaght injil vees cur lhiettrimmys er lhiggey magh as vees coadey ushtey thallooinagh.

Ta'n Dr Haywood gra dy bee dy chooilley haase dy obbraghey as dy stoyral biallagh da reillyn bentyn da orçh gaueagh, goaill stiagh eaghtyryn lane yeean, teaymey stiurit, as freayll arrey er, rere kied dy gheddyn rey rish orçh currit liorish yn Rheynn Çhymmyltaght, Bee as Eirinys. T'ee gra dy vel saaseyn coadee elley goaill stiagh freayll fo joan, eaddeeyn son obbreeyn as teaymey jarrooagh dy yannoo sloo gaue erbee jeh  sollaghey, as dy vel yn ymmyrkey shoh jannoo shickyr dy vel ymmyd jeant reesht jeh stoo ayns aght sauçhey, jannoo ny sloo feme er geddyn rey rish, as meeinaghey builley er y çhymmyltaght.

Ta'n Dr Haywood gra, ec y traa t'ayn, dy vel wheesh orçh terr geayil stoyrit oc nagh vel seyraadyn erbee elley as kied oc, ayndaue dy stoyral orçh terr geayil, as dy vel eh cumrail ny shlee na 20 obbyr harrish yn Ellan, myr shoh nagh vod ad goll as reuyrey neese raaidyn er yn oyr  er-coontey yn orçh terr geayil vees foue as nagh vel boayl erbee oc dy chur eh, ny aght erbee dy aa-obbraghey eh, myr shoh dy vel shoh un skeim nee cur-rish ny vees faagit er-mayrn jeh shen, as dy vel ee pohlldal dy slane coyrle ny jeshaghteyryn 'sy chooish shoh. 

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Carbory, Balleychashtal as Malew, Tim Glover, briaght vel fys er yn traa nee ooilley yn obbyr shoh ec cruinnag hraaght Balthane goaill toshiaght. Ta'n Shirveishagh Haywood gra dy vel ee jerkal ec y traa t'ayn traa ennagh 'sy vlein shoh çheet, agh dy vel eh orroo gobbraghey lesh ny cumrailyn orroo bee feme, as ymmyd jeh ny raaidyn, as cur shen mygeayrt ny ratçhyn TT as Ratçh Ard y Jiass, as myr shoh dy vel ad cur traa son yn obbyr shen kiarailagh dy liooar, agh dy vel ee treishteil dy bee eh goaill toshiaght y vlein shoh çheet.

---oooOooo---

Ta Airaght Coadee y Reeriaght Unnaneysit er chur stiagh freggyrt vees shassoo dy formoil noi y ghowaltys geayee treealit, Mooir Vannin, lesh yn raaue dy beagh builley mooar skeillagh jeh'n seyraad er obbraghyn caggee as etlagh. 'Sy screeuyn echey ta'n Sheshaght son Bun-troggalys Coadee gra dy vel eh credjal dy jinnagh y gowaltys geayee mysh 11 chilomeadar mooie veih Kione Maghal as sheeyney sheese y choose hiar gys Kione Connaghyn cur ayns gaue obbraghey dy fondagh yn Preeu Radar Arrey vees goll er ymmydey ayns magher aer BAE Warton. 

Ta feme er shirrey barel yn Airaght Coadee rere slattys son troggalyn vees jannoo dy cummyssagh er ynnydyn coadee, magheryn aer as coorseyn son traenal ayns etlagh dy hinjil.  
 
Ta'n treealtys son Mooir Vannin goaill stiagh whilleen as 87 turbineyn, as dagh gys 350 m erskyn yn Tidey Rollageagh, as veagh whilleen as three ardanyn son fo-stashoonyn mooie veih'n choose, lesh caabil eddyr-chianglee, as foddee daa chaabyl veih mooie veih'n choose çheet gys y thalloo ec Purt Skillion as/ny Baie Groudle. Veagh feme er oardagh plannal er-lheh bentyn da'n vun-troggalys son caabil 'syn Ellan hene 

Ta'n Airaght Coadee gra dy vel ny cooishyn smoo bentyn da obbraghyn radar, obbraghyn ec y Reayn Orraghey Eskmeals, as y gaue jeh croo bac stooalt yinnagh cur lhiettrimmys er traaght aer. T'eh gra dy vel ny turbiney, veagh mysh 88 kilomeadaryn veih Warton, ry akin er y choarys radar as brishey stiagh er ayns aght nagh vod stiureyderyn traaght aer reirey dy sauçhey. Rere y screeuyn, foddee turbineyn mooarey mooie veih'n choose jannoo jee-vioyral radar, as croo eiyrtyssyn scadooagh as gientyn fys foalsey jeh etlanyn. Ta'n Airaght Coadee cur raue dy vod shoh follaghey etlanyn t'ayn dy feer, as dolley magh fys lorgey as bishaghey y towse dy obbyr chammah's ec stiureyderyn as pilotyn, as dy jinnagh shen cur y drogh er yn ablid dy chummal seose toiggalys jeh'n stayd ayns eaghtyr speyrey tarroogh.

Ta'n Fogrey mychione y Vuilley er y Çhymmyltaght va currit stiagh liorish y cholught vees geearree troggal y gowaltys geayee goaill rish dy vel cummys son brishey stiagh, as t'eh cur rolley jeh ynnydyn caggee as radar ayn 'syn ard, goaill stiagh RAF Spadaedam, Freugh Heear, RAF Valley as BAE Warton.

She briwnys yn Airaght Coadee eh dy jinnagh y skeim 'syn aght t'eh treealit ec y traa t'ayn cur y drogh er reirey traaght aer as ablid dy obbraghey ec Warton, as er yn oyr shen dy row eh ersyn shassoo noi echey, mannagh vel enn currit er, as ta cordail currit da, aghtyn cooie dy veeinaghey ny gaueyn. 

Ren Radio Vannin shirrey barel y reiltys er shoh, as haink fogrey dy ghra dy vel y co-choyrle theayagh jannoo seose ayrn scanshoil jeh'n oardagh dy ronsaghey y yeearree va currit stiagh ayn, as dy row y dean jeh dy gheddyn freggyrt veih ooilley ny parteayssyn cochianglt rish y chooish vees geearree cummal seose ny treealtyssyn ny çheet er imneaghyn bentyn roo, as er-nyn-son ooilley dy ve currit stiagh dy formoil.

Ta fogrey y reiltys gra dy jean y Co-chorp Scrutee, vees ny bing jeh fir oayllee neu-chrogheydagh pointit dy hessal y yeearree, nish goaill toshiaght er yn oardagh dy aa-scrutaghey ooilley ny freggyrtyn da'n cho-choyrle chammah's y yeearree hene, as dy jean shen cur fys son y chied sess oc jeh cooishyn vees çheet magh ass shoh.

Ta'n reiltys gra 'syn ogrey echey, choud's ta'n oardagh shoh goll er jannoo, nagh by chooie eh dy ghra veg mychione ayrn erbee jeh ny treealtyssyn choud's ta'n oardagh scrutee fo raad, ny çheet er raaghyn er-lheh vees currit roish myr ayrn jeh'n cho-choyrle ny jeh'n sess.

---oooOooo---

Jemayrt yn 2 Mee ny Nollick, hie Billey Ynsee (Lhiasaghey) 2025 roish olteynyn yn Chiare as Feed son yn Nah Lhaih echey. My vees kied currit da'n villey, yinnagh yn caghlaa shoh scryssey magh feme er yn ynsagh crauee ve dy slane ny son y chooid smoo bentyn da'n Chreesteeaght, as ayns ynnyd jeh shen dy jinnagh eh gra dy voddagh eh goaill stiagh craueeaghtyn elley as smooinaghtyn as credjueyn fallsoonagh elley nagh vel cochianglt rish craueeaght erbee.

Ta'n Shirveishagh son Ynsagh, Spoyrt as Cultoor, Daphne Caine, vees stiurey y billey trooid yn Chiare as Feed, gra dy vel y caghlaa shoh bentyn da toiggalys mychione craueeaghtyn as credjueyn, gyn cur er y hoshiaght craueeaght ennagh er-lheh. 

Roish my ren yn Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor draghtey y billey, va co-choyrle theayagh er ny chummal dy gheddyn barel y theay. Va'n feysht currit, vel oo ayns coardail rish / mee-choardail rish / ny nagh vel oo edyr ayns foayr ny noi, ny caghlaaghyn da Ronney 12 jeh Slattys Ynsee 2001 dy ghoaill stiagh ymmodee credjueyn. 

Ren 387 dy leih cur stiagh freggyrt, lesh 242 freggyrtagh coardail dy lhisagh yn ynsagh crauee goaill stiagh craueeaghtyn elley chammah's y Chreesteeaght. Va 97 freggyrtee mee-choardail rish shen, as va 48 nagh row edyr ayns foayr jeh ny noi echey.

Mastey ny raaghyn veih freggyrtee, dooyrt fer jeu dy row shoh jarrooagh ayns croo çhymmyltaght as coloayrtyssyn ooilley-ghoaill mastey paitçhyn as sleih aegey, as dy vod eh neesht cur brod son sleih elley dy ynsaghey mychione credjueyn as cultooryn elley.

Dooyrt freggyrtagh elley dy row eh shaghey yn traa va'n ronney shoh caghlaait, as dy lhisagh ynsagh ve ry chur mychione ooilley ny barelyn smoo rere craueeaghtyn as fallsoonys, dy lhiggey sleih aegey cur shilley lhean er ny reihyn ayns credjueyn, as dy yannoo shickyr dy vel toiggalys share eddyr craueeaghtyn as barelyn rere fallsoonys. 

Rere un reggyrtagh, ta Ellan Vannin ny çheer Chreesteeagh as dy lhisagh yn ynsagh as argid currit er-e-hon liorish y steat ve freggyrtagh da shoh.

Va'n Coontey-pobble 2021 yn chied er dy vriaght mychione credjueyn crauee, as ren shen soilshaghey magh dy vel 54.7% jeh pobble Vannin cur enn orroosyn hene myr Creesteeagh, choud's va 43.8% jeusyn hug freggyrt da'n eysht shoh gra nagh row crejueyn crauee oc er chor erbee.  

Ta Bnr Caine gra dy vel yn leigh t'ayn nish goit stiagh ayn, er-lhee, veih slattys y Reeriaght Unnaneysit, as dy vel eh shen veih ymmodee jeihyn dy vleeantyn er dy henney, as dy vel eh gra dy vel feme er yn craueeaght ain ve dy slane ny son y chooid smoo jeh dooghys lhean y Chreesteeagh, tra, ayns rieughid, dy vel ain Bing Choyrlee er yn Ynsagh Crauee, vees goaill stiagh ymmodee fir hoshee son yn ynsagh crauee, as yn Aspick as caghlaaghyn fir choyrlee veih'n rheynn, ta reaghey y syllabus vees goll er ynsaghey çheusthie jeh ny scoillyn ain, as dy vel shen, loayrt ayns aght cadjin, goaill stiagh credjueyn crauee elley as  chammah's shen, credjueyn fallsoonagh nagh vel craueeagh neesht.

Er-lesh Bnr Caine, dy cadjin, dy vel ny scoillyn soaighey dy mie jeh'n lheead, as 'syn aght t'ad smooinaghtyn er dy vel eh ny smoo mychione toiggalys bentyn da'n chraueeaght,
nagh vel eh mychione cur rour trimmid er craueeaght erbee er-lheh ny cur er y hoshiaght craueeaght erbee er-lheh, agh dy feer ayns seihll jeh ymmodee credjueyn as jeh ymmodee cultooryn, dy vel eh jannoo freggyrtagh ayns aght share yn aegid ain da'n theihll, ayns rieughid, nee ad çheet stiagh ayn, dy vel y lheead lhean shen jeh fys oc er dy chooilley chredjue as er veg dy chredjue. 
 
Er-lesh Bnr Caine dy vel ny fockleyn ayn t'eh scruit, dy jarroo, gobbraghey feer vie, as dy vel paart dy choyrle er jeet veih oik y Turneyr Theayagh, agh dy slane ny son y chooid smoo jeh dooghys lhean y Chreesteeagh, nagh vel ad agh lhiasaghey eh dy ghra dy vel eh nish, dy vel feme er ve, dy lhean jeh dooghys y Chreesteeaght, as foddee dy oddys eh goaill stiagh craueeaghtyn elley as gyn craueeaght erbee, as stoo toshee er credjueyn fallsoonagh.

Ta Bnr Caine gra dy lhisagh ee cur trimmid er dy vel shoh cur bree da ny vees taghyrt ayns ny scoillyn ain jiu, as dy vod ad briaght jeh rheynnyn elley, dy vod y ving choyrlee aa-scrutaghey y syllabus vees goll er çhebbal veih'n vrastyl oltaghey as yn Ard Cheim Nane, seose gys bleeantyn ny scrutaghtyn, agh dy nee baghtal eh ayns obbyr son Teisht Chadjin y Vean Ynsee dy jean sleih geiyrt er curriculum vees çheet veih boayrd scrutee.

Ta Bnr Caine gra, ayns ny bleeantyn elley, dy bee eh dy cadjin – as er-lhee dy vel queig craueeaghtyn smoo chammah's ny fallsoonyssyn neu-chraueeagh ayn – myr shoh dy vel ee treishteil dy vel yn ynnyd dasyn t'ad er jeet, dy vel shen ny ymmyrkey feer phragmatagh, jeantagh, as vees freggyrtagh da ny vees taghyrt ayns rieughid.

---oooOooo---

Lesh cheeadyn dy chummaltee foast feme Y Kaart Aym dy gheddyn cooney cadjin argidoil as pensionyn veih'n Tashtey, ren yn Tashtey reaghey seshoon keayrtagh ayns Thie Markwell Jecrean yn 26 Mee Houney, lesh çhaghteryn ny bancyn smoo 'sy straid vooar kionefenish, dy chooney lesh sleih reaghey coontys banc, shaghey jannoo ymmyd jeh'n Chaart Aym. 

Ta'n Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra, yn shiaghtin shoh chaie, dy ren offishearyn Shickyrys y Theay cur eam çhellvane er dy chooilley pheiagh vees foast jannoo ymmyd jeh'n choarys Y Kaart Aym, as dy vel shen mysh 600 dy leih ass ny 40,000 dy leih t'ain ta geddyn cooney cadjin argidoil.  T'eh gra dy vel fys oc dy vel coontys banc ec y tromlagh mooar jeusyn, as dy vel ad reaghey son y chooney cadjin argidoil oc dy ve eeckit dy jeeragh stiagh 'sy choontys banc oc, as dy vel ad er chur enn neesht er sleih as bare lhieu sheck ve oc, foddee ad edyr cur stiagh 'sy choontys banc oc ny maylartey son argid roie 'syn oik postagh ynnydoil oc, as er earroo beg dy leih as bee feme oc er geddyn reesht Y Kaart Aym. 

Ta'n Fer-lhee Allinson gra, myr ren ad back ayns 2022,  dy vel feme orroo dy jarroo jannoo shickyr dy vel ad gaarlaghey ad son yn oik postagh, as my vees feme er, jannoo photograph jeu dy chur er y chaart, as nagh vel eh cho neu-chramp as ynrican sheeyney magh y kaart. T'eh gra dy vel y doilleeid elley ec kuse dy leih, dy vel argid faagit er Y Chaart Aym, as foddee dy row ad jannoo sproag jeh shen son y Nollick, as dy vel yn Tashtey feme ad dy ghoaill yn argid shen veih'n Chaart Aym eddyr nish as jerrey ny bleeaney, er yn oyr, mannagh vel ad, nagh vod yn Tashtey rolley roish shen gys coarys noa, foddee dy bee feme oc cur sheck daue son y towse shen vees er-mayrn, agh foddee nagh jean shen roshtyn ad derrey Jerrey Geuree.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel ad gobbraghey rish ooilley'n sleih ta geddyn cooney cadjin argidoil, as dy vel eh goll harrish earroo feer vooar dy leih, dy vel eh sleih geddyn pensionyn agh sleih saa neesht ta geddyn er-lheh Lowanse son Shirreyder Startey ny foddee Cooney lesh Çheet Stiagh, as nagh vod kuse jeu fosley coontys banc er-coontey deyraghyn kimmeeagh as reddyn gollrish shen. T'eh gra dy vel ad cur-rish reayn lhean dy leih as cur eab er ve freggyrtagh da ny femeyn er-lheh oc. T'eh gra dy vel fys oc dy vel yn shirveish Y Chaart Aym goll er ymmydey liorish earroo dy leih vees çheet dy ve ny sloo as ny sloo, as feme urree ec earoo dy leih vees çheet dy ve ny sloo as ny sloo, as dy vel ad jerkal rish geddyn sheese gys foddee cheead ny daa cheead dy leih as bee feme oc er saase elley dy gheddyn y cooney cadjin argidoil oc 'sy traa ry heet.

Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel fer jeh ny cooishyn 'sy resooney magh ayns Tinvaal, va shen dy yeeaghyn ayns ny shey bleeaney shoh çheet er aght share dy yannoo eh, gobbraghey rish myn-chreckeyderyn ynnydoil, gobbraghey rish sheshaghtyn y trass cherroo ynnydoil, as gobbraghey rish yn sleih ta cochianglt rish, dy yannoo shickyr dy vel dy chooilley pheiagh geddyn y cooney cadjin argidoil oc dy traaoil as ayns aght shickyr reen.

Çheumooie jeh kiare bancyn smoo y straid vooar, va feysht currit, beagh kiareyder ynnydoil son sproagyn as eeasaghtyn, Unnaneys Daill Vannin, abyl dy heet stiagh dy chooney lesh y chooish. Ec y traa t'ayn ta'n Tashtey er choardail rish cur magh kaart noa, lurg da ny kaartyn t'ayn nish, va currit magh hoshiaght 'sy vlein 2009, çheet gys jerrey ec jerrey ny bleeaney shoh. 

Ta Caairlagh Unnaneys Daill Vannin, Gillian Bowles, gra dy vel yn sheshaght cur-rish sleih hannah t'er ve geddyn cooney cadjin argidoil, as dy row ad geeck er-ash ny eeasaghtyn oc 'syn aght shen, as dy vel ad er jeet daue as er vriaght vod ad goll harrish gys shoh nish, as son shickyrys dy vel ny dorryssyn oc foshlit da dy chooilley pheiagh, ansherbee, agh t'ee gra nagh vel ad shoh ayns ny earrooyn as t'ee toiggal dy ve ayns feme jeh coontys. T'ee gra dy vel ad ooilley siyrraghey ec y traa t'ayn dy chur eab er geddyn coontys ayns dy chooilley horçh dy voayl roish Mee ny Nollick.

Ta Bnr Bowles gra dy vel Unnaneys Daill Vannin cur eeasaghtyn son y cho-voodeeys, ayns rieughid, ny smoo na veg elley, as skeim son sproagyn, as er-lhee dy vel kuse dy leih jarrood dy vel ad son sproagyn chammah's son eeasaghtyn, as dy by vie lhieu greinnaghey sleih dy spaarail as dy vel ad jannoo shen liorish çhebbal daue rateyn dy use vees shareaghey choud's t'ad spaarail tooilley, dy vel eh jannoo seose barriaght veih dagh çheu. 

Ta Bnr Bowles gra dy vel yn Unnaneys ayns shen son sleih as foddee nagh vod ad geddyn coontys banc, ny foddee dy vel coontys banc oc agh dy vel ad shirrey skeim son spaarail, ny foddee dy vel ad geearree geddyn vondeish ass ny eeasaghtyn vees ry gheddyn as foddee ad goll er eeck er-ash trooid y chooney cadjin argidoil ny trooid y phension oc. T'ee gra dy vel ad ayns shoh son y cho-voodeeys, ayns rieughid, as dy vel ad jannoo seose eddin chaarjyssagh y vancal, myr dy beagh eh. T'ee gra, my vees peiagh cur eab er cur er bun coontys lesh banc ec y traa t'ayn, dy vod eh goaill traa liauyr dy liooar.

Ta Bnr Bowles gra, my vees peiagh geearree eeasaght – as ec kione ocsyn y vargey dy vel ny bancyn smooinaghtyn vel ad dy firrinagh laccal eeasaghtyn beggey, vel sym oc dy feer, as mannagh vel palçhey argid ec peiagh ennagh çheet stiagh ayns coontys banc, ny keayrtyn nagh vel ad arryltagh er chor erbee, nagh vel eh feeu y traa oc, myr shoh dy vel ymmodee sleih ec yn Unnaneys 'sy vargey son eeasaght jeh £500 gys £5,000, myr dy beagh eh, as reesht dy vel entreilys daue dy feer as dy vel ad lowal reddyn, as dy vel ad cur eeasaght da'n pheiagh, shaghey da ny earrooyn rhymboo.

Ta Bnr Bowles gra nagh vel yn Unnaneys lowit dy chur eeasaght da colughtyn t'ayn hannah, agh my vees peiagh ennagh cur er bun colught ny stiurey colught, as dy nee traa doillee eh er-nyn-son, agh nagh vel eh jannoo ynrican er ny vees oc ta goll er ceau ayns dellal, agh dy vel eh ny ta goll er ceau oc dy persoonagh, er yn oyr, mennick dy liooar, nagh vel ad cur yn argid oc hene stiagh ayn, as dy vel feme orroo er eeck son dy chooilley red, myr shoh dy vod yn Unnaneys cooney ad lesh eeasaght persoonagh son thie as freayll foaddit y coarys çhiass as dy chooilley red myr shen, agh nagh vod ad cooney lhieu lesh costyssyn dellal. 

Ta Bnr Bowles gra dy vel aase yindyssagh er ve ec yn Unnaneys ayns yn daa vlein t'er n'gholl shaghey, as dy vel shen yn oyr t'eh orroo cur stiagh ayn coarys noa, cur stiagh ayn olteynyn elley son y wirran. T'ee gra ec y traa t'ayn dy vel mysh 1,750 oltey, dy firrinagh, myr t'ad smooinaghtyn orroo ayns rieughid, er yn oyr dy vel ad. T'ee gra dy vel mooarane jeh shen er chaghlaa neayr's ren ad scughey yn oik oc neesht, agh dy vel ad gaase ec rate yindyssagh, as dy vel ad cur eab er freayll rish, as dy vel ad dy jarroo feer speeideilagh myr thie dellal. 

Ta Bnr Bowles gra nagh vel ad shirrey vondeish, as dy vel shen dy ghra nagh vel ad agh baih yn argid oc stiagh aynsyn reesht, as dy vel ad geeck neesht magh da ny olteynyn oc, myr shoh dy nee strughtoor elley eh, agh dy vel ad fys oc dy vel sleih strepey, as dy vel sleih clashtyn eh çheumooie jeh'n Unnaneys Daill, agh dy vel ad clashtyn eh veih sleih çheet stiagh ayn dagh laa. 

---oooOooo---

Ta oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Joney Faragher, cur feysht mychione yn oyr dy vel kuse dy pholitickeyryn neu-arryltagh dy chur er bun aghtyn dy chur errey smoo er sleih as ta thieyn follym oc. Ren Bnr Faragher cur roish treealtys dy chur pooaraghyn noa da lughtyn-reill ynnydoil dy chur final er çhiarnyn thallooin tra ta thieyn faagit follym ny ta çheet dy ve ayns drogh stayd. Agh ren yn reiltys lhiasaghey y treealtys eck, gra dy row eh jannoo red ennagh mychione thieyn jeeillit ny tholtanagh trooid seyrnys veih keesh valjagh. 
 
Ta Bnr Faragher gra dy row ee smooinaghtyn dy beagh ee abyl dy yannoo shickyr earroo smoo dy olteynyn, as dy row ee smooinaghtyn foddee dy beagh Coonceil ny Shirveishee er chur roish lhiasaghey as aynyn ayns rieughid va jantys ennagh, son y chooid smoo er yn oyr dy vel y chooish bentyn da thieys er ve preays vees cur y bun er y lught-reill shoh, as son cummaltee ayns rheynnyn reihyssagh trooid yn Ellan ain. T'ee gra dy row shen ny v'ad ooilley clashtyn er sole y dorrysh 'sy reihys mooar cadjin 2021, as dy row eh yn ardan ersyn v'ad ooilley reiht.

Ta Bnr Faragher gra dy row ee smooinaghtyn dy feer, fakin yn aght ta sleih toiggal eh, son shickyrys, nagh vel agh veg er chaghlaa 'sy chooish bentyn da thieys, nagh row agh veg jeant, dy row ee dy jarroo smooinaghtyn dy jinnagh ad fakin lhiasaghey nagh row jannoo naeer as thannaghey wheesh as y lhiasaghey hooar shin, va dy bunnidagh freayll y status quo, as nagh vel jannoo veg, myr shoh dy vel ee mollit dy mooar, dy chur coontey giare jeh, dy ve oney.   

Ta Bnr Faragher gra dy vel eh doillee dy hoiggal yn aght ta shoh goll er resooney magh, er yn oyr dy vel shoh ennoil dy lhean mastey pobble yn Ellan, dy vel eh ennoil dy lhean ayns shoh mastey lughtyn-reill ynnydoil, dy nee baghtal eh dy vel shoh red ennagh er-e-hon ta co-voodeeyssyn cur eam trooid yn Ellan. T'ee gra dy vel yn errey argidoil jeh thieyn tholtanagh ve ayns naboonyssyn sleih, yn aght t'eh red graney dy akin, yn aght t'eh cur y drogh er y naboonys, as yn aght t'eh jannoo er thieyn mygeayrt-y-mysh, dy vel adsyn reddyn t'ad dy chlashtyn reesht as reesht.

Ta Bnr Faragher gra dy beagh red ennoil eh, dy jinnagh eh cur-lesh thieyn back dy beagh ymmyd jeant jeu reesht, as lesh tailley ve ayn, dy jinnagh shen dy cummyssagh cur-lesh stiagh ayn argid ayns kishtaghyn ny lughtyn-reill ynnydoil, as nagh vel ee toiggal ny vees yn oyr son shassoo noi ayns shoh. Er-lhee dy vel shoh red ennagh son cooyl-vinkeyderyn dy ghoaill tastey jeh, dy vel whilleen lhiasaghey ayn, dy nee deayrtey as moostrey dy phabyryn v'ayn gyn scuirr trooid shen, dy row eh doillee dy yeeraghey er ny va sleih dy ghra, ayns firrinys.

Ta Bnr Faragher gra nagh row agh keyll dy lhiasaghyn va goll er cur magh, as dy vel shen cur sleih er shaghryn, as dy vel eh scarrey ny ta sleih ayns foayr jeh, myr shoh dy vel ee smooinaghtyn dy vel shoh lhisagh cooyl-vinkeyderyn cur geill da, agh dy lhisagh pohlldal y treealtys bunnidagh ny vees shin ooilley jeeaghyn er myr reayrt 'sy chooylrey, shaghey pohlldal lhiasaghyn liorish Coonceil ny Shirveishee, vees sleih cur baght da, t'eh jeeaghyn, tra nagh vel ad shickyr as tra ta plethora dy lhiasaghyn er ve ayn 'syn aght shen.

Ta co-choyrle theayagh er jannoo thieyn follym ny ayns feme jeh obbyr dy charraghey ad seyr veih keesh valjagh. Ta Bnr Faragher gra dy row yn Shirveishagh Tashtee jeeaghyn dy ghra dy beagh freggyrtyn ass y cho-choyrle shen er cooishyn elley bentyn da thieyn faagit follym, agh dy row shen ny cho-choyrle er yn un chooish, myr shoh dy nee red quaagh eh dy ren yn Shirveishagh Tashtee cur roish eh gollrish shen, as dy row shen currit roish myr red ennagh oddys dy cummyssagh cur-lesh kuse dy aghtyn-feayslee dooin, er yn oyr nagh jean eh. 

Ta Bnr Faragher gra dy beagh feme urree feddyn magh ny ta ny smooinaghtyn ec co-olteynyn ny cooyl-vinkeyderyn as son shickyrys ec shirveishee er shoh. T'ee gra dy dug ee eab er obbraghey rish yn Shirveishagh Tashtee as dy ren ee imraa eh 'syn oraid eck dy vel eh soiaghey mooar jeh loayrt rish as dy row eh neu-aighoil nagh row ablid oc çheet gys coardailys.

---oooOooo---

Ta'n Shirveishagh son Cooishyn Sthie,as Oltey yn Chiare as Feed son Middle, Jane Poole-Wilson, gra dy vel jeih peiagh pryssoonit rish traa liauyr as nagh vel cummal dy cadjin 'syn Ellan ayns Pryssoon Ellan Vannin ec y traa t'ayn. Rere Skedjal 2  y Clattys Pryssoonee 1995, ta bun jeh pryssoonagh rish traa liauyr peiagh ennagh va pryssoonit rish kiare bleeaney ny ny sodjey. 

Ta Bnr Poole-Wilson gra dy vel 21 phryssoonagh rish traa liauyr er ve currit ersooyl veih'n Ellan eddyr yn 1 Jerrey Geuree 2022 as Jerdein yn shiaghtin shoh chaie (yn 27 Mee Houney 2025). Agh t'ee gra dy vel cumrail er cur pryssoonee harrish gys y Reeriaght Unnaneysit ec y traa t'ayn er-coontey doilleeidyn lesh reamys ayns pryssoonyn hoal, agh dy vel yn Ellan gobbraghey rish Shirveish Pryssoon as Prowallys E Ooashlid dy yannoo shickyr dy vel coarys breeoil fondagh ayn.

Haink yn fys shoh ayns freggyrt da feysht scruit Tinvaal ec Loayreyder yn Chiare as Feed as Olteyn yn Chiare as Feed son Rushen, Juan Watterson. Ta Bnr Poole-Wilson gra, ec y traa t'ayn, dy vel y pryssoon geddyn fys veih ny pryssoonee hene mychione y çheer oc hene as enmys y thie oc, chammah's fys erbee elley currit dy harryltagh liorish y phryssoonagh dy gheddyn magh vel pryssoonagh ass yn Ellan ny dyn. 

Chammah's shirrey fys mychione cur harrish pryssoonee rish traa liauyr, va Mnr Watterson briaght neesht mychione yn earroo dy phryssoonee va currit er-ash gys y çheer oc hene ayns ny three bleeaney t'er n'gholl shaghey, as cre ny doilleeidyn vees ayn dy chur lhiettrimmys er cur tooilley sleih er-ash gys y çheer oc hene.

Ta Bnr Poole-Wilson gra, tra ta pryssoonagh cur stiagh yeearree dy ve currit harrish, dy vel y Pryssoon gobbraghey rish rheynn Cur Harrish Cagliagh Shirveish Pryssoon as Prowallys E Ooashlid, as eisht, my vees y pryssoonagh shen reihalagh as dy vel eh coardit, eisht dy vel ad cooilleeney shen. Myr ayrn jeh'n oardagh shoh, ta'n rheynn Cur Harrish Cagliagh dy cadjin jeeaghyn vel pryssoonagh freggyrtagh da ny cooishyn shoh ec y chooid sloo, ga dy vel cooishyn elley ayn neesht –

  • dy vel pryssoonagh fer baghee y çheer shen jee t'eh shirrey ve currit harrish;
  • dy vel deyrrey jerrinagh er ve jeant as dy vel bree dy ve currit da (shen dy ghra, nagh vel aghin noi briwnys ny daaltyn leighoil elley fo raad; as
  • dy vel shey meeaghyn ec y chooid sloo er mayrn jeh'n traa faagit dy ve ceaut ec y phryssoonagh. 

Ta Bnr Poole-Wilson gra nagh vel y lhiettrimmys er cur pryssoonee harrish veih'n Ellan goaill stiagh adysn as ta oardyryn bentyn daue son eebyrtys ny son cur seose ad gys lught-reill elley. T'ee gra dy vel feme er cur pryssoonee er-ash gys y çheer oc hene coardail rish yn leigh eddyr-ashoonagh, as dy beagh feme er conaantyn eddyr-ashoonagh as coardailyn daa-heuagh bentyn da cur pryssoonee harrish gys çheer elley er-lhimmey jeh'n Reeriaght Unnaneysit ve ayn roish my row ad arryltagh dy hur-smooinaghtyn mychione cur pryssoonagh harrish. 

---oooOooo---

Ta leeideilagh Partee Glass Ellan Vannin, Andrew Langan-Newton, gra dy row ny politickeyryn kiart dy yiooldey Plan Ard y Hwoaie Vooar as y Heear ayns Tinvaal 'sy vee shoh. Ayns fogrey scruit, ta Mnr Langan-Newton gra nagh row feanish ayn dy chur oyr son treealtyssyn y reiltys dy hroggal thieyn ayns ynnydyn magher glass er y twoaie vooar as 'sy heear. 

Ta fogrey Mnr Langan-Newton gra dy vel briwnys Tinvaal cur caa da'n reiltys dy yeeaghyn reesht er y pholasee s'lhea son y clane Ellan, as er-lheh lesh whilleen thie vees follym as feme er jannoo tosheeaght jeh troggal ayns ynnydyn magher dhone shaghey ayns ynnydyn magher glass, as er jeeraghey er aa-vioghey meanyn ny baljyn as ny baljyn beggey çheerey. 

Ta Mnr Langan-Newton gra, lurg da clashtyn ny va goll er gra ayns Tinvaal, dy lhisagh y reiltys neesht sur-smooinaghtyn er y pholasee s'lhea echey jeh cur er bun tailley er-lheh son bun-troggalys bentyn da lhiasaghyn mooarey ayns ynnydyn magher glass. T'eh gra dy vod ymmyd ve jeant jeh lhied y tailley dy hareaghey cochianglyssyn son troailt ayns ardyn ny baljyn.  T'eh credjal foddee dy jinnagh shoh cooney dy lhaggaghey preays er moggyl ny raaidyn mooarey as jannoo ny sloo y varney eddyr y vondeish vees ry gheddyn eddyr ynnydyn magher dhone as magher glass, dy beagh argid baiht ry gheddyn son aa-vioghey ardyn dy ynnydyn magher dhone, shaghey troggal ayns ynnydyn magher glass. 

Ta Partee Glass Ellan Vannin gra dy jinnagh eh oltaghey plan caghlaait vees cur trimmid smoo er bree vees aa-noaghey, er troailt lheiltagh, er carbid lectragh as er cochianglyssyn share jeh arraghey theayagh. 

---oooOooo---

Hie caghlaaghyn treealit da leighyn er failley bentyn da laghyn seyrey son kiarail lurg ruggyr as laghyn seyrey son kiaraileyderyn roish yn Chiare as Feed Jemayrt yn 2 Mee ny Nollick. Shoh myr ayrn jeh eabyn dy yannoo noa-emshiragh as dy niartaghey slattys t'ayn nish bentyn da'n ynnyd obbree. 

Ayns cooish jeh paitçhey geddyn lheihys ayns yn Unnid Noa-Ruggyr son Kiarail Yeean, yinnagh ny caghlaaghyn treealit cur kied da paarantyn reihalagh dy hirrey whilleen as 12 hiaghtin jeh laghyn seyrey paarantagh elley, cochianglt rish yn traa ceaut fo chiarail. 

Ec y traa cheddin, veagh kied rere slattys ayns daa cheim dy chur ablid da failleydee dy ve assaragh veih'n ynnyd obbree my vees ad nyn giaraileyderyn gyn argid faill. Hoshiaght, son kiaraileyderyn reihalagh, veagh un shiaghtin dy laghyn seyrey ry gheddyn dagh blein, as 'sy nah ynnyd, veagh laghyn seyrey rish traa sodjey ry gheddyn ec kiaraileyderyn shirrey traa sodjey dy chooney dy reirey ny currymyn oc son kiarail. 

Choud's nagh bee eh er failleyderyn eeck argid faill son ny traaghyn shoh dy laghyn seyrey, ta'n Rheynn Gastid Dellal gobbraghey rish yn Tashtey dy lhiasaghey reihyn son sleih vees reihalagh dy gheddyn cooney argidoil ayns ny traaghyn shoh. Bee Chied Lhaih y Villey Failley (Lhiasaghey) 2025 'sy Chiare as Feed laa ny vairagh. 

Ayns fogrey, ta'n Shirveishagh son Gastid Dellal, as Oltey yn Chiare as Feed son Ayrey as Maayl, Tim Johnston, gra, liorish cur roish y clattys noa shoh, dy nee keim elley eh ayns kiarail y Rheynn dy chummal seose lughtyn-thie vees gobbraghey ayns traaghyn doillee, as adsyn as ta currymyn orroo dy ghoaill kiarail, dy gheddyn cormid lesh y startey oc. T'eh gra dy vel ny caghlaaghyn shoh cooney liorish cur kied da sleih dy reayll rish obbraghey 'sy startey oc 'sy traa sodjey as cur creatleeyn jeantagh da failleyderyn, cur vondeishyn socio-tarmaynagh s'lhea da'n Ellan. 

Ta Mnr Johnston gra dy vel yn lught-reill shoh er nobbraghey dy creoi dy reaghey cormid eddyr femeyn ec obbreeyn vees caghlaa as ny femeyn shen ec failleyderyn, choud's çheet dy ve freggyrtagh da shen vees taghyrt ayns lughtyn-reill naboo. T'eh gra dy vel y reiltys currit da obbraghey rish sleih cochianglt rish y chooish ayns lhiasaghyn 'sy traa ry heet da myn-phoyntyn ny reillyn noa shoh, as dy vel eh jeeaghyn roish da cur ad shoh trooid banglaneyn Tinvaal.

---oooOooo---

Ta Ard-offishear Sheckteragh Treisht Bea-feie Vannin, Graham Makepeace-Warne, gra dy vel feme er reaghey plan dy chur rish ny wallabeeyn ta ry gheddyn 'syn Ellan, lurg daue scapail veih'n Pairk Bea-feie 'sy Churragh bleeantyn er dy henney. T'eh gra dy vel ad son shickyrys ruegyssagh, son shickyrys cur doilleeidyn, dy vel ad er ve 'syn Ellan dy mooar ayns oayllyn feie rish traa liauyr nish, neayr's ny 60yn as 70yn, as dy vel ad jeeaghyn dy yannoo mie dy liooar, fo ny harrish, er-nyn-son hene, ga dy vel ad surranse liorish yn-sheelraghey as dy vel mooarane geddyn baase 'sy gheurey. T'eh gra dy vel shoh red ennagh ta Treisht Bea-feie Vannin geearree tayrn geill da, nagh vel eh er-nyn-son dy chur eab er cur enn er aght-feayslee, as nagh vel y couyr oc hene dy charraghey y doilleeid, agh nagh vel ad agh geearree tayrn geill da, dy vod y reiltys as parteayssyn elley vees cochianglt rish çheet ry cheilley as reaghey plan reirey er-nyn-son.

Ga dy vel ad Keint Ruegyssagh nagh vel Dooghyssagh da'n Ellan, ta ny wallabeeyn ayn son shickyrys, agh ta sleih er loayrt eisht as nish ayns ny bleeantyn jeieanagh neesht jeh cur-lesh stiagh ayn jeh yioin keint elley, fioragyn ruy. Ta Mnr Makepeace-Warne gra nagh vel vondeish bentyn da freayltys liorish cur-lesh stiagh fioragyn ruy ayns Ellan Vannin. T'eh gra, hoshiaght, dy dowanagh, nagh vel gaue da fioragyn ruy, dy vel pobbleyn lane slayntoil jeu mygeayrt y theihll, ny yeih nagh vel ad jannoo cho mie ayns Sostyn, agh dy vel ad jannoo dy mie ayns buill elley, myr shoh nagh vel ad ayns feme jeh goll er sauail. T'eh gra dy vel y nah oyr dy vod keint erbee, kied echey cho kenjal as glick as clooie t'eh jeeaghyn dy ve,  cur-lesh builley skiellagh, son shickyrys er eco-choaryssyn  beggey brishlagh ellanagh gollrish shen ain.

Ta Mnr Makepeace-Warne gra dy vel fioragyn ruy gee oohyn eeanlee, dy vel ad speeiney y roost veih biljyn myr ta fioragyn lheeah jannoo, myr shoh dy beagh feme ain er ve lane shickyr mychione cur-lesh stiagh ayn keint gollrish shen, as nagh vel er chor erbee yn oyr dy yannoo eh. T'eh gra dy vel keintyn ayn dy vod mayd sur-smooinaghtyn er cur-lesh stiagh ayn dy vel dooghyssagh, agh nagh vel recortys ass shennaghys jeh fioragyn ruy 'syn Ellan, ny yeih shen as ooilley. T'eh gra, myr shoh, foddee dy vod mayd jeeaghyn er reddyn gollrish ushag gollrish y lhon ushtey myr claare chummyssagh son cur-lesh stiagh ayn reesht.

Ta Mnr Makepeace-Warne gra, eer er shen lesh y lhon ushtey veagh feme ain er jeeaghyn feer chiarailagh er yn oyr dy vel y keint shen er duittym ersooyl ayns shoh 'sy chied ynnyd, vel shin er n'gheddyn reesht yn oayll shen t'ad feme, vel shin er n'gheddyn rey rish y phreays ren imman magh ad 'sy chied ynnyd, as eisht, as eisht ynrican, lhisagh shin sur-smooinaghtyn er, nee eie mie eh dy chur-lesh back red ennagh gollrish shen, as ayns yn chooid smoo dy chooishyn, dy jinnagh eh çheet back dy dooghyssagh, 

Ta Mnr Makepeace-Warne gra dy vel shiartanse dy reddyn gollrish fammanyn mooar as y clowanyn, nagh vel ayns rieughid er jeet stiagh 'syn Ellan ayns ny 20 blein t'er n'gholl shaghey ny mysh shen, as dy vel ad feer vie er yn oyr nagh vel shynnee ain, myr shoh dy vel mooarane convayrt mygeayrt er-nyn-son dy heet as dy assaghey er. T'eh gra dy bee sleih ayn nagh mie lhieu clowanyn er yn oyr foddee dy bee doilleeidyn jeant oc lesh eayin as sorçh dy reddyn jeh'n lheid shen, agh dy vel eh jeant kiart liorish bio-chaghlaays eer ny s'lhea ve ayn, as dy vel eh ooilley mychione geddyn y cormid kiart. 

Agh ta Mnr Makepeace-Warne goll er-ash gys y phoynt v'eh çheet er roish shen, dy vel shin geearree dy feer yn oayllyn ayns shoh dy ve kiart, ny preayssyn scryssit magh as son bea-feie dy chosney y raad eck hene dys shoh my vees shen ry yannoo eck.
 

More from Manx Gaelic