On Air Night Flight | Midnight - 6:00am

Traa dy Liooar 20oo Jerrey Fouyir - 2025 - October 20th

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 20oo Jerrey Fouyir 2025

Bee paitçhyn reihalagh dy gheddyn vaccine noi'n vreck kirkey veih Jerrey Geuree 2026, as ta'n Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay gooley dy bee shen mysh 1,500 paitçhey dagh blein. Ta'n Rheynn gra dy vel eh treishteil dy jean rolley magh y vaccine jannoo ny sloo yn earroo dy laghyn t'eh er paarantyn tannaghtyn çheumooie jeh'n voayl obbree dy ghoaill kiarail jeh paitçhyn çhing. Ta sleih gooley dy vel breck kirkey mastey paitçhyn cur er £24 millioon dy ve caillt ayns çheet stiagh as obbyr jeant dagh blein.

Nee'n vaccine coadey noi doghanyn elley neesht: yn ghruight, yn gorley scoarneee, as yn ghruight yiarg, chammah's y breck kirkey, as nee eh jannoo seose ayrn jeh'n chlaare cadjin son cur vaccine da paitçhyn. Bee eam currit er paarantyn liorish lheelann yn er-lhee cadjin oc dy reaghey quaaltys my vees y paitçhey oc reihalagh.

Ta Kiarail Vannin gra dy vel ymmyd er ve jeant jeh'n vaccine noi'n vreck kirkey dy sauçhey rish jeihyn dy vleeantyn as dy vel eh hannah jannoo seose paart jeh'n chlaare chadjin son vaccine ayns reyggyryn çheer, vees goaill stiagh Steatyn Unnaneysit America, y Chanadey, yn Australia as y Ghermaan.

Ta'n Shirveishagh son Slaynt as Kiarail y Theay, as Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Yiass, Claire Christian, gra dy vel cur y vaccine noi'n vreck kirkey gys y chlaare soilshaghey magh yn aght ta'n rheynn currit da coadey slaynt ny paitçhyn ain as baih ayns traa ry heet dy cho-voodeeys ain. T'ee gra nagh vel shin ynrican coadey sleih aegey noi çhingys oddys cur orroo eiyrtyssyn slaynt tromey, agh jannoo ny sloo neesht yn errey er lughtyn-thie as er y choarys slaynt s'lhea.

Va vaccine ry gheddyn dy preevaadjagh ayns shappyn potecaree as ayns lheelannyn ec y traa t'ayn er mysh £150 son slane coorse dy ghaa howse.

Ta Ard Sheckter Kiarail Vannin, Teresa Cope, gra dy vel dean y chlaare vaccine shoh dy chur lhiettrimmys er cooishyn tromey ny co-chassaghyn tromey çheet dy ve ayn, as dy vel Kiarail Vannin treishteil dy jean shoh cooney dy yannoo ny sloo feme cochianglt rish shoh jeh sleih ve currit gys y thie lheiys ny jeh eiyrtyssyn tromey elley. T'ee gra dy vel Kiarail Vannin maynrey dy vel ablid eck chebbal yn aght coadee scanshoil shoh nastee da paitçhyn reihalagh veih toshiaght ny bleeaney shoh çheet.

Ta Stiureyder Slaynt y Theay, yn Fer-lhee Matt Tyrer, gra dy vel y breck kirkey ry akin dy mennick myr çhingys eddrym, agh magh assjee foddee co-chassaghyn tromey çheet dy ve ayn, as er-lheh ayns lhiennoo, ayns paitçhyn aegey, as ayns sleih aasit. T'eh gra dy vel y vaccine shoh cur coadey ard-scanshoil as dy jean eh cooney dy yannoo ny sloo yn earroo dy leih currit da'n thie lheiys, costyssyn y chiarail slaynt, as y gaue jeh'n jeirr ny s'anmee ayns bea sleih.

Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy vel çheeraghyn gollrish y Ghermaan, y Chanada as Steatyn Unnaneysit America er nakin hannah vondeishyn mooarey veih cur er bun claare jeh'n vaccine MMRV – shen dy ghra, noi'n ghruight, y gorley scoarnee, y ghruight yiarg as y breck kirkey (ta ny lettyryn MM ayns ennym y vaccine veih'n chied lettyr jeh enmyn 'sy Vaarle son y ghruight as y gorley scoarnagh, as ta ny lettyryn RV 'syn ennym veih'n chied lettyr jeh Rubella, ennym Ladjin y ghruight yiarg, as Varicella, ennym Ladjin y vreck kirkey).

---oooOooo--- 

Ta Slaynt Theay Ellan Vannin er chlou coyrle er-nyn-son ta surranse liorish doghan laue, cass as beeal. Ta'n doghal viragh shoh cur askaidyn beill as gurrinyn er ny laueyn as ny cassyn, as smoo cadjin eh dy vel eh bentyn rish paitçhyn ny saa na 10 bleeaney dy eash. Dy cadjin nee eh goll ersooyl jeh e yioin hene lurg 10 laghyn, as cha nel lheiys er-lheh er-e-hon.

Ta Slaynt y Theay gra nagh vel oyr dy reayll paitçhey çheumooie jeh'n scoill my vees eh jannoo orroo, mannagh vel ad gennaghtyn çhing. T'eh gra dy vel eh skeayley-magh trooid bentynys jeeragh rish shelley as keck y phersoon doghanit, ny liorish spreih vees skeaylt-magh trooid cassaghtee as streighyrnee. Foddee y virus ve ayn ayns shelley as keck y phersoon doghanit rish kuse dy hiaghteeyn, myr shoh er yn fa shen dy vel eh coyrlaghey niee dy mie. 

Ta Slaynt y Theay gra dy lhisagh paitçhyn goll er greinnaghey as er cooney dy niee ny laueyn oc dy reiltagh lesh sheeabin as ushtey. T'eh coyrlaghey sleih gyn jannoo ymmyd jeh  cappanyn ny skynnyn, aallyn as speinyn, gaihaghyn, aanrityn as eaddeeyn lhiabbagh vees goll er ymmydey liorish y pheiagh doghanit. T'eh gra dy lhisagh eaddeeyn lhiabbagh as aanrityn ve nieet ayns ushtey çheh dy chooney dy yannoo ny sloo y gaue jeh skeayley-magh doghan laue, cass as beeal gys sleih elley.

---oooOooo---

Ta yeearree son wheesh as £2.5 millioon elley er ve currit stiagh dy eeck costyssyn elley as faaishnys orroo son yn shirveish aer dy vaylartey cooishyn nagh vel preaysagh. Haink fys er shoh ayns freggyrt Tinvaal scruit ec yn Shirveishagh son Slaynt as Kiarail y Theay, Bnr Christian, yn çhiaghtin shoh chaie.

Rere shen, ren yn Rheynn shirrey cooney argidoil 'sy chied ynnyd myr cooish er-lheh dy chur rish costyssyn elley vees jerkit 'sy vlein argidoil 2025-26. Ta Bnr Christian gra dy bee ny towseyn dy argid vees çheet dagh blein son y çhirveish goll er cur-rish edyr myr ayrn jeh aarlaghey claareyn argidoil 'sy traa ry heet, ny foddee dy bee ad er nyn meeinaghey trooid ymmyrkey erbee 'sy traa sodjey ayns aght s'lhea ayns jannoo shickyr jeh cochianglyssyn aer. T'ee gra dy vel coloayrtyssyn foast fo raad mychione yn daa aght cummyssagh shoh, as dy vel ee jerkal rish fys cleeir er y chooish roish jerrey 2025.

Ec y traa ren Bnr Christian screeu y freggyrt shoh, t'ee gra dy row ee foast fuirraghtyn er eiyrtys y yeearee shoh son argid.

---oooOooo---

Ta Stiureyder Slaynt y Theay, yn Fer-lhee Tyrer, gra dy vel yn rate dy leih vees smookal tudjeenyn freayll rish çheet dy ve ny sloo, lesh data dy vel eh er n'gholl sheese veih 10% jeh'n phobble 'sy vlein 2022 gys mysh 7% 'sy vlein 2024.

Ta'n Fer-lhee Tyrer gra dy vel breeaghyn vees goll er leeideil liorish y reiltys, jeh'n lheid as a troddan Stoptober, cooney lesh sleih dy scuirr veih smookal. T'eh credjal dy vel yeearree firrinagh mastey'n chooid smoo dy leih ta smookal dy gheddyn rey rish yn oash, as lesh yn aght ta'n rate goll sheese, foddee dy jig jerrey er sleih erbee smookal tudjeenyn çheusthie jeh'n sheeloghe vees ayn nish. 

---oooOooo---

Ta'n Tashtey er chlou myn-vrishey jeh freggyrtyn da'n cho-choyrle er linney mychione tailley noa treealit dy ve currit er-lheh dy chummal seose yn Shirveish Claynt Ashoonagh. Ta'n Shirveishagh Tashtee, as Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra dy vel ayrn mooar dy liooar jeh freggyrtyn jiooldey yn treealtys dy chur er bun tailley. 

Myr eiyrtys jeh shoh, ren y reiltys feeraghey y vee shoh chaie nagh jinnagh eh cur er bun tailley jeh'n sorçh shen, as dooyrt yn Fer-lhee Allinson dy row y co-choyrle ymmydoil ayns jannoo baghtal smooinaghtyn y theay.

Va'n co-choyrle lhunnit ec jerrey Mee Vayrt as haink eh gy kione lieh-raad trooid Mean Souree. Haink 3,809 freggyrt stiagh ayn, as ny mast'oc va 23 veih sheshaghtyn. Ta'n docamaid noa-chlouit soilshaghey magh dy row sleih noi'n treealtys çheet er imneaghyn mychione ny v'ad fakin myr neu-fondid y reiltys as co-chormid ny coaryssyn keesht t'ayn nish. Hug ymmodee jeu eam son aa-chummey y coarys, giarrey yn costys jeh reirey kiarail slaynt as yn shirveish theayagh s'lhea, ny yrjagh keesh çheet stiagh, shaghey cur er bun tailley er-lheh elley.

Choud's nagh row feysht er-lheh 'sy cho-choyrle, row sleih coardail rish cur er bun tailley er-lheh, ta'n Tashtey gra dy vel eh baghtal veih'n cho-choyrle dy row ymmodee freggyrtyn soit er y smooinaghtyn dy beagh y tailley currit er bun dyn y wooise da'n nhee nagh row ad coardail rish y vun-eie. 

Ny ta ry akin 'sy vyn-vrishey :

  • Cha row agh 21% dy reggyrtee coardail dy lhisagh y tailley çheet ynrican er fir er-lheh as enn orroo myr nyn gummaltee son oyryn keesh;
  • Va earroo mooar dy barelyn çheet er cairys y tailley, as va shen goaill stiagh y builley cummyssagh er possanyn t'ayns gaue, pensioneyryn as fir er-lheh as çheet stiagh injil oc, as va coyrlaghey faagail mooie shiartanse dy leih ny aghtyn elley dy chosney keesh, choud's va earroo mooar elley loayrt mychione neu-haitnys cadjin lesh yn aght ta'n reiltys gobbraghey;
  • Va ymmodee cur eam son aa-chummaghyn as freggyrtys argidoil share roish my row tailley elley currit er bun;
  • Va imneaghyn mychione reddyn s'lhea cochianglt rish tailley, goaill stiagh yn eiyrtys cummyssagh jeh cur veih cummaltee aegey, as jannoo ny sloo yn aght ta'n Ellan cleayney sleih dy heet as dy obbraghey ayns shoh, as bishaghey erraghyn reirey;
  • Ren ny smoo na 60% dy reggyrtee coardal dy lhisagh towse seyr veih'n tailley, 'naght cheddin ta lowanse persoonagh roish my vees sleih geeck keesh çheet stiagh;
  • Va ayrn mooar dy liooar dy raaghyn dy bollagh noi cur er bun tailley noa erbee, as v'ad fakin eh myr keesh elley va neu-ymmyrçhagh ny neu-chairagh;
  • Cooish va çheet reesht as reesht, shen coyrle dy jinnagh tailley, dy beagh y lheid currit er bun, jeeraghey er sleih as çheet stiagh mooar oc, as cummaltee lesh ard-feeuid vogglagh, as orroosyn as vondeish oc veih caglieeyn er keesh ny ocsyn ta cooid dy liooar.

Jemayrt yn 21 Jerrey Fouyir, hig toshiaght er soie Tinvaal Jerrey Fouyir, as myr shoh bee shoh yn chied cheayrt son olteynyn Tinvaal dy heet ry cheilley ayns çhaglym neayr's Jerrey Souree. 

---oooOooo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Veanagh, Chris Thomas, gra dy vel foddey ry yannoo dy vishaghey yn earroo dy leih jannoo ymmyd jeh troailt lheiltagh, as nagh vel y Strateish er Arraghey çheet er y chooish. Haink jerrey er y strateish son troailt lheiltagh roish nish 'sy vlein 2021, agh ta'n Strateish er Arraghey çheet er y chooish dy mooar. Agh ta Mnr Thomas gra dy vel gennid dy vyn-phoyntyn mychione y chooish 'sy strateish shoh, as ayns soie Tinvaal vees goaill toshiaght moghrey ny vairagh, nee eh briaght jeh Tinvaal dy choardail rish shirrey tuarastyl bentyn da aghtyn dy chur bree da strateishyn as polaseeyn er troailt lheiltagh as er pairkal.  

Ta Mnr Thomas gra dy row strateish ain, agh haink jerrey er 2021. T'eh gra dy vel eh smooinit dy ve foast ayn tra ta briwnyssyn plannal jeant, tra ta briwnyssyn jeant er cur argid, as dy vel y Strateish er Arraghey çheet roish gys Tinvaal dy ve er ny ghlackey, as dy vel eh smooinit dy ve ayn ayns shen, as myr sampleyr dy vel ad loayrt mychione baljyn beggey çheerey 20 minnid as naboonyssyn 20 minnid, ny 15 minnid ny keayrtyn, dy vel ad loayrt mychione greinnaghey yn chooid smoo dy leih dy hooyll veih boayl ayns balley gys boayl elley ayns balley, t'eh jeeaghyn, ayns kuse dy ghocamaidyn t'eh er nakin.

Ta Mnr Thomas gra dy vel feme ain er toiggal ayns rieughid vel y reiltys jarrooagh mychione shen as dy vel yn reiltys smooinaghtyn dy jean fer as daa jin ayns rieughid jannoo troailt lheiltagh, choud's ta shin goll eddyr thie as obbyr, as ta shin pairkal, as dy vel eshyn er smooinaghtyn mastey fir elley, dy row gialdyn er ve ayn, nagh beagh son thie noa ny boandyryn, myr sampleyr, kied phairkal ec cummaltee, er yn oyr dy vel eh çheet fo'n polasee shoh er troailt lheiltagh, naboonys 20 minnid, agh eisht dy ren yn shirveishagh ec y traa t'ayn loayrt noi shen, noi'n eear hirveishagh,  as dy dooyrt ee dy beagh kied phairkal son cummaltee oc.

Bentyn da'n Strateish er Arraghey, nee goll roish Tinvaal yn çhiaghtin shoh, ta Mnr Thomas gra, tra ta sleih çheet gys y duillag s'jerree tra t'eh cur coontey jeh ny eiyrtyssyn dy vel eh loayrt mychione yn chooid smoo dy leih as bare lhieu ayns ardyn baljagh dy yannoo ymmyd jeh troailt lheiltagh. T'eh gra, 'sy choontey phobble s'jerree, dy row mysh 14% ny 15% dy leih dy jarroo shooyl gys yn obbyr oc, myr shoh dy vel foddey eddyr 15% as yn chooid smoo dy leih. T'eh gra dy vel yn aght ta shin son jannoo shoh, nagh vel veg çheet er shen er chor erbee 'sy strateish shen er arraghey, as dy vel ymmodee barnaghyn elley ayn. 

Myr sampleyr jeh ny barnaghyn elley 'sy strateish, ta Mnr Thomas gra dy vel fys ec Bun-shirveishyn Vannin dy ghientyn yn towse dy lectraghys ta shin feme ec y traa t'ayn, agh dy jinnagh eshyn er smooinaghtyn dy vel feme ec Bun-shirveishyn Vannin veih'n Strateish er Arraghey er eie mychione yn earroo dy charbid lectragh bee ayn, chammah's 'sy lhuingys barroose, 'sy lhuingys gleashtan as ayns shellooderys preevaadjagh, as takseeyn neesht, dy vod ad feaysley fys mychione y voayl ta feme oc er cur y lectraghys son ayrn elley y Strateish er Arraghey, myr shoh dy vel troailt lheiltagh ayrn jeh'n Strateish er Arraghey, agh dy vel eh laccal eh bentyn da, er yn oyr dy vel y Strateish er Arraghey laccal reddyn ayns ymmodee ardyn elley neesht.

Myr freggyrt, ta'n Rheynn Bun-troggalys gra the vel y Strateish er Arraghey soilshaghey magh bun-eieyn y reiltys son livrey y bun-troggalys as shirveishyn arraghey ta'n Ellan feme ayns ny jeih bleeaney shoh çheet. T'eh gra dy vel y strateish goll harrish y clane chooish as dy bee plannyn elley dy phohlldal eh, jeh'n lheid as barroose as raad yiarn. T'eh gra dy vel ad shoh ec y traa t'ayn goll er lhiassaghey as dy jean ad cooney lesh y reiltys dy chooilleeney ny deanyn echey dy livrey coarys arraghey vees ooilley-ghoaill, sauçhey as ry chummal seose, dy ve freggyrtagh da femeyn pobble Vannin. 

---oooOooo---

Ta'n Shirveishagh son Bun-troggalys, yn Dr Michelle Haywood, gra dy vel cur lhiettrimmys er roaryn bree goll harrish y thalloo mygeayrt Meain y Veayn Tessen erskyn Forsdal – yn ynnyd ta sleih gra rish dy cadjin Moogh y Gheay, er cur er y towse dy veainyn 'sy laagh varrey ayns Marina Phurt ny Hinshey goll sheese dy mooar.

Haink yn ard dy ve dooint da roaryn bree queig bleeaney er dy henney, as neayr's shen ta'n Dr Haywood gra dy vel yn towse dy leoie as dy hinc vees ry gheddyn 'sy laagh varrey er n'gholl sheese liorish 70 per cent. Ec y traa t'ayn ta'n Rheynn Bun-troggalys shirrey kied phlannal dy arraghey stooghyn ass loghan y laagh varrey faggys da'n phurt ayns Purt ny Hinshey gys Meain y Veayn Tessen, dy obbraghey y laagh varrey ny smoo ayns shen.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel y doilleeid ayns firrinys goaill toshiaght ec Y Veayn Tessen, as er-lheh tra ta roaryn bree goll er markiagh harrish yn ard shen as dy chooilley red, dy row shen jannoo corragh stooghyn obbrit y veain as ny towseyn ardey dy veain v'ayns shen, as er-lheh y leoie as y shinc, lesh niee stiagh 'syn awin as eisht goll er niee sheese as çheet dy ve 'sy varina. T'ee gra, eisht, son shickyrys, tra ta feme oc dredjal y marina dy vod baateyn cosney stiagh ayn, er yn oyr nagh vel ad geearree baatyn mooirçhoorit 'sy varina, dy vel shen red feer olk t'ad cur eab er shaghney, tra t'ad dredjal shen, dy vel feme oc er red ennagh dy yannoo lesh y laagh varrey shen, as dy vel ny towseyn dy veain ayns shen ro ard er-nyn-son dy chur lesh ee magh as dy ghumpal ee 'sy vooir.

Ta'n Dr Haywood gra dy row immeeaght ayn tra va paart er ny ghumpal 'sy vooir, as dy ren eh dooney yn eeastagh er çheu shen yn Ellan rish reyggyryn mee, myr shoh nagh vod ad jannoo shen reesht, dy vel eh noi'n leigh eddyr-ashoonagh, as nagh nee red ennagh eh, myr ashoon biosphere, lhisagh shin ve smooinaghtyn er as jannoo. Myr shoh, ayns ynnyd jeh shen, va'n laagh varrey goit magh ass dy reayll obbraghey y phurt, dy row eh ayns loghan as dy row eh lhiggey magh ushtey myr shoh ny veggan as ny veggan ta'n mooadys er jeet dy ve ny sloo veih mysh 23,000 meadar kerrinagh gys mysh 16,000 meadar kerrinagh jeh, myr dy beagh eh, geinnagh as shillee as ny meeryn dy veain foast ayns shen.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel y plan dy chur-lesh y laagh varrey shen as dy obbraghey ee, dy ghoaill magh ass ny meainyn tromey voee, ny dooney ad stiagh ayn, as t'ee gra nagh vel yn obbyr er ve reaghit dy bollagh foast, dy vel ad jus gobbraghey er shen, er ny myn-phoyntyn jeh, agh dy bunnidagh dy yannoo neu-ghleashagh y meain nagh vel eh ny sodjey jannoo seose doilleeid, as ny vees faagit oc liorish shen, nagh vel shen agh laagh varrey vees gollrish ooir, bunnys, as dy bee ee, tra t'ad er nobbraghey ee, dy vel yn dean dy bee ny towseyn dy veain injil dy liooar dy vod ymmyd ve jeant j'ee er thallooyn soccaragh ny red ennagh gollrish shen, nagh jinnagh ad cur ee ayns garaghyn sleih, agh boayl ennagh ta eaghtyr neu-chorragh dy liooar as cha jean sleih reuyrey neese ee.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel yn red mie mychione y skeim dy chur-lesh ee gys thalloo s'lesh yn Rheynn Çhymmyltaght, Bee as Eirinys ec Meain y Veayn Tessen, shen tra t'ad cur yn vrat shen  dy stoo dy chur mullagh urree harrish baare Meain y Veayn Tessen, dy jean ad eer ny sloo ny meainyn ta goll er niee sheese yn awin. T'ee gra, myr shen, shen nee mayd fakin harrish paart dy hraa, ny vees çheet gy kione ayns Marina Phurt ny Hinshey, dy vel towse sloo dy veain aynjee, as traa ennagh dy vel ad treishteil nagh bee feme oc er jannoo shoh as obbraghey ee, dy beagh ee sauçhey dy liooar er-nyn-son dy chur-lhieu magh ee er y vooir as cur ee 'sy vooir, as mannagh row marina er ve troggit oc, shen yn boayl veagh eh er n'gholl ansherbee.

Ta'n Dr Haywood gra, lesh y ghiat dy chummal yn ushtey ayns shen – shen dy ghra 'sy phurt ayns Purt ny Hinshey – dy vel fys oc dy vel Purt ny Hinshey lhieeney lesh laagh varrey, as dy bee feme er dredjal eh ghaa ny three cheayrt elley roish my vees ad geddyn ny towseyn injil dy liooar nagh vel eh orroo goaill imnea mychione shen, agh dy vel sorçh jesh dy skeim vees bunnys cur y stoo gys y voayl haink eh veih, agh eisht neesht jannoo ny sloo 'sy traa ry heet   yn laad vees goll stiagh 'sy phurt.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel bun-argid ec yn Rheynn son shoh, as dy vel shoh er ve ny halee 'sy traa sodjey, as dy ren ish goaill toshiaght 'sy Rheynn Çhymmyltaght, Bee as Eirinys tra ghow ad toshiaght er loayrt mychione shoh, as dy vel eh quaagh dy vel ish 'sy Rheynn Bun-troggalys nish as er çheu elley y chooish. T'ee gra dy vel yn daa rheynn er ve cur eab er feddyn aght feayslee son y traa sodjey son Purt ny Hinshey, as ny t'ad jannoo nish, shen dy vel ad freayll rish dredjal ee as dy vel oc ny smoo as ny smoo dy stoo nagh vod ad jannoo veg lesh, as nagh vel shen jannoo seose reih er-nyn-son. T'ee gra myr shoh dy vel shoh reih vees smoo fondagh, fo ny harrish, rere y chostys er-nyn-son, as dy vel ad er heeyney magh y chied phlannal son y loghan oc, jus dy chur daue traa dy ghoaill y stoo shen ersooyl, as dy chur eh dy ve er ny obbraghey as currit heose er y thalloo.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel eh smoo fondagh rere y chostys na veg agh lhiggey da ny meainyn freayll rish goll er niee neose as stiagh 'sy phurt as freayll rish cur dooin laad dy laagh varrey vhillit dy chur ree. T'ee gra dy vel yn leoie as y shinc vees çheet stiagh ayns Marina Phurt ny Hinshey nish er duittym 70% neayr's hug ad sthap er ooilley ny va goll er jannoo lesh roaryn bree ec baare y veain, veg agh ny va goll er jannoo lesh roaryn bree dy kinjagh jannoo corragh y joan, v'eh cur er y stoo shen dy ve livreit stiagh 'sy ny awin as dy ve nieet neose, myr shoh ayns rieughid dy vel shin hannah er nakin leodaghey ayns ny vees çheet magh ass shen, as er-lhee dy vel shen cur paart dy hreisht daue, tra vees shoh jeant oc as dy vel mullagh currit urree, dy vod ad jannoo ny sloo yn laad shen dy laagh varrey eer ny sodjey.

Ta'n Dr Haywood, eer lurg da'n obbyr ve jeant ec Meain y Veayn Tessen dy bee brishlagh ayns eaghtyr vees ayn foast, as ny t'eh orroo jannoo ayns rieughid, shen dy gheddyn y freoigh as ny lussyn dooghyssagh dy aa-aase harrish yn eaghtyr shen, nagh vod ad ec y traa t'ayn er yn oyr dy nee clagh lhome eh, myr shoh dy vel shoh bunnys gollrish cur yn ooir as dy nee mayd geddyn y mullagh orgaanagh shen harrish y vaare.

---oooOooo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, cur eam reesht son karraghey dy mooar y coarys jeh keesh valjagh. Ren eh cur treealtyssyn dy charraghey y coarys roish Tinvaal Jerrey Souree, as t'eh gra nagh jinnagh cur er bun yn un rate son y clane Ellan feasyley y cront t'ayn, as yn argane echey dy vel y coarys hene brisht. Agh cha daink eh lesh Mnr Hooper ec y traa shen, as ren yn tromlagh coardail rish barel y reiltys dy lhisagh y chooish shoh ve faagit son y nah lught-reill lurg yn reihys mooar cadjin 'sy vlein shoh çheet. 

Ta Mnr Hooper shassoo er nagh jean veg agh cur er bun dy slane gys coarys ta ny lhie er leagh bun-argidoil livrey caghlaa fondagh. T'eh gra: dy vel shen er ny chummal seose ec y theay 'sy cho-choyrle s'jerree va jeant; dy vel ny lughtyn-reill ynnydoil ayns foayr jeh; dy vel eh gobbraghey; as nagh bee eh ro doillee dy chur er bun - agh dy vel Tinvaal as y reiltys reesht as reesht er nyiooldey y red shoh ta'n theay er n'ghra dy vel shen y coarys t'ad dy yeearree mie dy liooar, as dy vel ad er vriaght son y choarys shen, er yn oyr dy beagh eh mie, loayrt ayns aght lhean, son ny baljyn, agh dy jean eh seiy seose rateyn ayns ny skeeraghyn, myr shoh dy vel ymmodee olteynyn yn Chiare as Feed boirit, dy jinnagh ad yn red kiart son yn Ellan, foddee dy beagh shen ec costys ny ynnydyn oc.

---oooOooo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, as leeideilagh Partee Obbraghys Vannin, Joney Faragher, cremmey Coonceil ny Shirveishee, as t'ee cur coontey jeh myr sorçh impromptu jeh politickaght parteeagh gyn colhiantynys dy feer. Ta Bnr Faragher gra dy vel y sheckteraght currit er bun er egin ayns strughtoor vees cur er jannoo reaghyssyn goll agh dy moal, lesh olteynyn vees goll er leeideil liorish yn Ard Shirveishagh, nagh vel reiht liorish Olteynyn yn Chiare as Feed derrey lurg reihys mooar cadjin. Er-lhee dy vel y coarys gyn colhiantynys.

Er-lesh Bnr Faragher fy yerrey hoal dy nee coarys parteeagh ta çheet dy ve ain, agh dy nee fer impromptu t'ayn, nagh vel colhiantynys rieugh ayn, er yn oyr dy vel shen yn oyr ta shin croo Coonceil ny Shirveishee, nagh vel colhiantynys politickagh oc, as nagh vel ec cooyl-vinkeyderyn eisht colhiantynys politickagh erbee, as adysyn sheiltynit dy ve yn daa phartee noi y cheilley 'syn ard whaiyl ain. T'ee gra, myr shoh, dy vel eh orrin croo er egin coarys parteeagh tra ta'n ard whaiyl cummit, as dy vel shen leeideil gys oardagh feer liauyr dy yannoo reaghyssyn.

Ta Bnr Faragher gra nagh vel monney cochiangley tra ta sleih croo er egin possan dy leih as t'eh orroo coardail er dy chooilley nhee as dy vel sleih kiangley ad liorish currym cooidjagh. Er-lhee ayns çhaglymyn Coonceil ny Shirveishee dy bee palçhey argane as gyn monney cochianglys ayns shiartanse dy chooishyn, as dy beagh eh yn un red son ny cooyl-vinkeyderyn. T'ee gra, myr shoh, dy beagh parteeyn politicagh shen ayn, dy beagh foddey ny smoo colhiantynys politickagh ayn as foddey ny smoo coardailys ayn.

---oooOooo---

Ta'n reiltys er jeet reesht er y scansh jeh colughtyn as undinyssyn argidoil ve er nyn dwoaie choud's ta kerraghyn-eignee noa currit er bun liorish y Reeriaght Unnaneysit as Steatyn Unnaneysit America jeeraghey er moggyl kimmeeagh vees stiurey ynnydyd molteyragh harrish yn Asia Hiar-ass.

Ta'n Shirveishagh son Cooishyn Sthie, Jane Poole-Wilson, gra dy vel kerraghyn-eignee jannoo seose aght fondagh ayns cur boirey er kimmeeys liorish castey billioonyn dy phuint ayns couyryn as dooney entreilys gys coaryssyn argidoil y Reeriaght Unnaneysit as Ellan Vannin. T'ee cur trimmid er dy vel paart ard-scanshoil ec thieyn dellal yn Ellan ayns jannoo shickyr jeh biallys, gra nagh vel eh ynrican currym ta ny lhie orroosyn ta cur bree da'n leigh, nagh vel eh ynrican er ny fir-reill, agh dy vel feme er dy chooilley pheiagh cooilleeney y paart ocsyn. T'ee greinnaghey colughtyn dy hannaghtyn rere yn date lesh yn rolley dy kerraghyn-eignee, as t'ee cur raaue, er-nyn-son nagh vel biallagh, dy vel kerraghyn tromey 'sy chooish.

Ta Bnr Poole-Wilson gra neesht dy vod eer meeryn beggey dy yss ve lane femoil ayns cooney lesh ny lughtyn-reill dy chronnaghey as dy voirey er kimmeeys reaghit. T'ee gra dy vel ec colught agh un veer jeh cront-bleihghyn, as dy vel eh scanshoil dy vel fys currit mychione shen, er yn oyr dy vel eh lhiggey da'n lught-reill 'syn Ellan as ayns çheeraghyn parteeagh dy chur cooidjagh ny meeryn as dy yannoo red ennagh.

Rere Slattys Kerraghyn-Eignee 2024, tra vees kerraghyn-eignee coardit ec y Reeriaght Unnaneysit, ta bree currit daue neesht 'syn Ellan. Ta'n reiltys gra dy vel ny reaghyssyn shoh jannoo seose paart jeh co-obbraghys s'lhea eddyr-ashoonagh dy choadey shickyrys coarys argidoil yn Ellan.

---oooOooo--- 

Ta colught yn leigh, Turneyryn Simcocks, er screeu rish dy chooilley oltey Tinvaal ass-lieh y chleeant echey, colught enmyssit Baccarat Çhiarmaanit, dy heet er imneaghyn bentyn da Plan treealit Ard y Twoaie Vooar as y Heear, nee goll roish soie Tinvaal vees goaill toshiaght laa ny vairagh, Jemayrt yn 21 Jerrey Fouyir. S'lesh Baccarat Çhiarmaanit ta thalloo ec Camlork ayns Skyrrey Vraddan, as t'eh er ve shirrey kied dy hroggal thieyn ayns shen rish bleeantyn.

'Sy screeuyn, ta Turneyryn Simcocks gra dy vel Oardyr Gurneil Troggal (Plan Ard y Twoaie Vooar as y Heear) 2025 soit er data vees ass-date, dy vel eh laccal neu-chrogheydys, as foddee nagh oddys eh y ve ry livrey 'syn aght myr t'eh ec y traa t'ayn.

Ta'n colught gra dy row y plan er ny lhiassaghey gyn jannoo yn Strateish er Bun-troggalys Ashoonagh rere yn date, as eh clouit y cheayrt s'jerree 'sy vlein 2018, as dy row eh er chur enn hannah er doilleeidyn lesh traaght plooghit ayns goalyn ard scanshoil son entreilys stiagh ayns Doolish, as dy vel ad shen goaill stiagh Droghad y Chiannoort as Droghad y Cherroo – nagh row gobbraghey ec mysh 85% jeh'n ablid oc eer ec y traa shen. T'eh gra dy vel yn reiltys er vailleil dy chur roish treealtyssyn foddee sleih credjal ayn ny vees jeeaghyn dy ve ry livrey dy veeinaghey bishaghey ayns traaght 'sy traa ry heet cochianglt rish ny towseyn dy hieyn noa treealit 'sy phlan.

Ta Turneyryn Simcocks cur feyshtyn neesht row coyrle dy liooar ry gheddyn veih rheynnyn elley yn reiltys jeh'n lheid as y Rheynn Bun-troggalys bentyn da ny raaidyn mooarey, yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay, as yn Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor, er yn oyr dy vel ad gra nagh vel y plan cur coontey kiart jeh'n vun-troggalys as ny seyraadyn as shirveishyn bentyn da slaynt, yn ynsagh, bree as teaymey vees femoil dy chummal seose bishaghey 'sy phobble, as t'ad cur raaue dy vod cumrail çheet er lhiassaghey, ny dy vod eh failleil dy bollagh, as t'ad gra dy vel sampleyryn jeh shoh er jeet ayns Plan Ard y Hiar hannah.

Ta'n screeuyn çheet er imneaghyn bentyn da reill as neu-chrogheydys, as t'ad cur coontey jeh paart dooblit Oik Coonceil ny Shirveishee ayns draghtey y plan as reirey y co-choyrle theayagh jannoo seose co-streeu dy pharteays. T'eh cremmey y gennid dy chaglieeyn currym formoil neu-chrogheydagh son y vreialtys, as dy row ymmyd jeant jeh Shamyryn y Turneyr Theayagh shaghey colught neu-chrogheydagh yn leigh dy chur coyrle da'n scruteyr.

Ta Turneyryn Simcocks cur jerrey er y screeuyn oc liorish gra foddee nagh jean y plan coardail rish Plan Strateishagh Ellan Vannin 2015, as t'ad cur raaue, liorish coardail rish, dy voddagh shen goll noi'n dean imraait jeh cooilleeney aase vees ry chummal seose as cochianglys jeant ny share trooid yn Ellan. Ta'n colught greinnaghey politickeyryn dy yannoo shickyr dy vel oardyr erbee vees goll er cur roish Tinvaal soilshaghey magh oardagh resoonagh, data barrantagh as freggyrtys rish policy y reiltys roish my vees coardail currit da.

---oooOooo---

Ta troddan er ve ec Sheshaght Vannin son Lhiettal Dewilys rish Beiyn noi ymmyd jeh coillaryn lectragh son beiyn. Agh ayns co-choyrle liorish yn Rheynn Çhymmyltaght, Bee as Eirinys nurree, va'n chooid smoo jeh freggyrtee ayns foayr jeh freayll leighoil ny coillaryn shoh son ymmyd.

Ta Krysia Boruch jeh Sheshaght Vannin son Lhiettal Dewilys rish Beiyn gra dy row 36 arryltee goaill coillar lectragh ayns ny laueyn eck as dy ren ad goaill toshiaght er jannoo ymmyd jeh'n vuilley lectragh. T'ee gra dy jinnagh sleih goaill yindys ec yn earroo sloo dy leih hie gys y cheim syrjey, vees keim hoght, as dy ren sleih dy liooar scuirr veih ec keim jees, smooinaghtyn dy row eh rour er-nyn-son, as dy vel shoh greie vees goll er mwannalyn quallianyn, as dy vod sleih cur ee er mwannal erbee jeh red erbee, as dy vel hoght keimyn dy vuilley, agh feer veg va'n earroo dy leih hie gys keim hoght. T'ee gra dy row palçhey dy liooar dy leih as dy voddagh ad cosney gys keim jees ny keim three, kuse ec keim shey, agh feer ghoan ec keim hoght. T'ee briaght, mannagh vod sleih surral shen tra t'ad jerkal rish y vuilley shen, cre'n aght ta moddey sheiltyn tra t'eh roie mygeayrt magher, fo druailtys ec foillycanyn, cloh ayns ny magheryn, as eisht geddyn builley lectragh er y wannal echey, dy vod shen jannoo jeeill dy liooar as cur aggle dy liooar.

Ta Bnr Boruch gra, 'sy lhing shoh, dy vel moddee stiuree ain, dy vel moddee ain ta stronnaghey magh stoo bleaystagh, lheiys son y changhyr, etc, dy vel shin choud ayns slane seihll ny moddee nish, traenal moddee, ymmyrkey moddee, as t'ee briaght cre'n fa ta shin foast jannoo ymmyd jeh shenn ghreienyn jeh'n lheid as shoh tra fod mayd jannoo ymmyd jeh greienyn share.

T'eh fo Sheshaght Vannin son Lhiettal Dewilys rish Beiyn jannoo aghin theayagh elley, as dy treishteilagh dy bee teiy-yn dy liooar ry gheddyn echey eisht dy gholl er y hoshiaght. Ta Bnr Boruch gra bentyn da'n aghin shoh t'ad cur er y hoshiaght, my vees ymmodee teiy-yn elley ry gheddyn echey, dy jean shen soilshaghey magh dy vel ad er ynsaghey y theay foddey ny smoo, as dy vod ad ayns rieughid geddyn tooilley barelyn back veih shen, as goll er y hoshiaght 'syn aght shen, as my vees mian smoo dy yannoo shickyr dy vel shin cur red ennagh stiagh ayn ayns Ellan Vannin, eisht dy vel ee shickyr dy beagh Tinvaal feer jeean er pohlldal shen.

Hug Anita Williams er bun sheshaght, Beiyn ayns Arkys Ellan Vannin, vees cooney dy gheddyn thie noa son beiyn as dy chooney lesh shellooderyn biggin trooid doilleeidyn argidoil. T'ee gra dy vel y Vretyn dy jarroo cur sthap er ny coillaryn goll er creck, as dy vel Sostyn er chur ny reillys trooid Quaiyl ny Çhiarnyn as dy row ad coardit, agh nagh vel ad er n'gholl trooid Quaiyl y Theay, myr shoh dy vel shen oyr son imnea dy vel eh dy feer nagh vel bree er ve currit daue. T'ee gra dy nee Ellan beg t'ain as myr shoh dy lhisagh ablid ve ain dy yannoo shoh, as dy yannoo roie-hampleyr erskyn y Reeriaght Unnaneysit as jannoo eh roish my vees eh jeant oc.

Ta Bnr Williams gra dy nee piandagh ta coillaryn y vuilley lectragh, as chammah's shen dy vel ad lostey y crackan as dy vel ad faagail cronyn er y chrackan; dy vel ad cur aggle er y vaagh. T'ee gra dy vel cooish jeh ben hug fer er moddey, as dy vel ny paitçhyn feddyn spoyrt eh dy vroo y cramman, as dy vel ish er n'gholl seose lesh shilley er y lught-thie shen as er vriaght nagh vel ad jannoo ymmyd jeh'n choillar, as dy dug ad eab er gra dy nee fer vees craa eh, agh dy vel ny naboonyn 'sy dorrys naboo gra dy row ad er nakin y pian ayn va'n baagh shoh. 

Myr freggyrt, ta'n Rheynn Çhymmyltaght, Bee as Eirinys gra dy vod eh feeraghey dy nee leighoil ec y traa t'ayn ta ymmyd jeh coillaryn lectragh dy hraenal moddee as kiyt, agh dy vel fys ec yn Rheynn er imneaghyn mooarey mychione foays beiyn bentyn da'n ymmyd jeu. T'eh gra dy row co-choyrle theayagh mychione y chooish Mee Voaldyn 2024 as dy row ny freggyrytyn clouit er-linney. Ec jerrey y cho-choyrle shen, dooyrt yn Rheynn dy row eh booisal da fir er-lheh as da sheshaghtyn ren goaill y traa dy chur freggyrt as dy insh ny barelyn oc. V'eh goaill tastey jeh dy row earroo mooar dy reggyrtyn veih çheumooie jeh'n Ellan. V'eh gra dy vel fys ec yn Rheynn er imneaghyn mooarey mychione ymmyd jeh coillaryn lectragh son moddee as kiyt as dy jinnagh eh obbyr elley dy ronsaghey yn ard shoh ny sodjey.

Ta'n Rheynn gra dy row bree currit veih'n 1 Mean Souree 2024 da Slattys Foays Beiyn 2023, as rere shen ta feme er shellooderyn as freilleyderyn dy ve freggyrtagh da femeyn ny beiyn oc rere cliaghtey mie. T'eh gra dy vel shoh goaill stiagh jannoo shickyr dy vod beiyn aghtey ayns aght dooghyssagh as dy vel ad coadit veih pian, veih surranse, veih lhottyn as veih doghan. Ta'n Rheynn er chlou linnaghyn stiuree jeantagh bentyn da foays moddee as foays kiyt vees goaill stiagh meer er-lheh dy ghra :

Foddee dy jean traenal vees goaill stiagh broddyn neu-haitnyssagh (neu-wooiagh) cur pian as surranse as arkys nagh vel ry hoiaghey jeh. Myr sampleyr, ymmyd jeh coillaryn builley lectragh (builley staddaght), jeh coillaryn noi gounsternee, ny cullee erbee vees cur magh brod neu-wooiagh. Ta ny aghtyn shoh cur ayns gaue foays moddee as foddee dy jean ad cur er doilleeidyn çheet y ve ny smessey. 

Ta'n Rheynn gra dy vel eh freayll rish obbraghey er fo-clattys rere Slattys Foays Beiyn as dy vel eh gaarlaghey co-choyrle theayagh er cur kied son jannoo lesh beiyn, nee sur-smooinaghtyn ny sodjey er cooishyn bentyn da foays.

---oooOooo---

Ta Barrantee Phurt ny Hinshey gra dy nee jarrooagh eh dy feer dy vel kied phlannal er ve currit son seyraad noa son y cho-voodeeys er y Pharaid Marrey. Ta'n lught-reill ynnydoil treishteil dy jig toshiaght er lhieggal ny t'ayn hannah 'sy gheurey shoh. Ta ny Barrantee er n'ghra roish nish nagh vel ymmyd dy liooar jeant jeh'n ard, as dy voddagh yn ard son spoyrt ve currit ayns boayl elley.

Ta Caairlagh y Voayrd, Ray Harmer, gra dy jean y lhiassaghey cur bree noa 'sy valley as da kione twoaie y hooylaghan. T'eh gra dy vel eh yindyssagh, er yn oyr dy vel fys echey dy row doilleeidyn ec y toshiaght ayns geddyn kied, myr shoh dy gheddyn ee y clane raad, as er-lesh dy row eh lesh un choraa 'sy ving phlannal, dy vel shen feer jarrooagh. T'eh gra nish dy vod ad goll er y hoshiaght as dy vod ad lhiassaghey ny eieyn as ooilley ny reddyn as geddyn red ennagh vees dy jarroo greesee dy liooar son kione y hooylaghan. T'eh gra chammah's shen myr boayrd noa, myr shoh dy vel ymmodee eieyn noa oc, myr shoh dy vel eh dy feer greesit dy liooar mychione yn aght oddys ad goll er y hoshiaght lesh shoh.

Ta Mnr Harmer gra dy vel eh feer scanshoil dy vel ny Barrantee cur bree ass-y-noa da'n ynnyd shen, er yn oyr, tra ta ooilley ny ayrnyn gobbraghey cooidjagh, as dy bee y sornaigys reaghit dy gerrid, dy jean reddyn goaill toshiaght er goaill orroo momentum tappee dy liooar, as dy jig eh dy ve oaie ny marrey bee lane 'sy tourey as neesht foast ayns ymmyd car ny bleeaney. Er-lesh dy vel eh cur y paart shen dy vree, dy vel eh gientyn bree, dy vel eh croo greesaghey as dy vel eh croo caaghyn noa, as dy vel beoyn er reddyn troggal orroo lesh momentum, myr shoh dy vel eh rieau smooinaghtyn dy vel momentum feer, eer scanshoil.

Roish nish va ny Barrantee loayrt mychione lhieggal reddyn t'ayn, as ta Mnr Harmer gra dy jean shen taghyrt car y gheuree, as eisht dy nee shen cur ablid daue dy gheddyn ooilley ny myn-phoyntyn as ooilley ny ayrnyn elley cooidjagh eisht dy heiy shen er y hoshiaght neesht. T'eh gra dy vel eh goaill traa, as dy vel eh ersyn gra nagh jean eh taghyrt ooilley ayns un laa, myr shoh dy vel yn chied red ec y toshiaght, shen dy vel feme orroo jannoo rea ny vees ayn nish dy vod ad goll er y hoshiaght.

More from Manx Gaelic