On Air One to Three Christy Dehaven | 1:00pm - 3:00pm

Traa dy Liooar, 19oo Mee Voaldyn 2025

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelhune 19oo Mee Voaldyn 2025

Ta'n Turneyr Theayagh, Walter Wannenburgh, er jiooldey yeearree son bing vaaish noa er cragh y Ghrianane, haghyr fastyr beg yn 2 Mee Luanistyn 1973, ayn va 50 peiagh marrooit. 

Va'n yeearree currit stiagh ayn Mee Vayrt liorish y cholught Leigh Phoenix ass-lieh possan troddanagh, Cairys bentyn da'n Ghrianane. V'eh cheet er:

  • chagnyssyn ny keirdeeaghtyn quaiylagh; 
  • feyshtyn bentyn da barrant ayns yn aght va'n chooish ry hoiggal 'sy chied ynnyd; as 
  • imnea mastey'n theay,

 myr oyryn son aa-osley y chooish. 

Haink Leigh Phoenix neesht er imneaghyn mychione skeeandagh quaiylagh haink dy ve cochianglt ny s'anmee rish kuse dy failleilys cairys 'sy Reeriaght Unnaneysit, goaill stiagh cooishyn bentyn da ny Shey ass Birmingham as da Judith Ward, tra haink eh magh nagh ren y skeeandagh shen goaill-rish dy row feanish elley ayn va goll noi shen v'eh ginsh da'n whaiyl.

Rere ronney 6 jeh Slattys Toshee-yoarrey'n Vaaish 1987, foddee y Turneyr Theayagh cur sarey da Toshiaght-joarey dy chummal bing vaaish noa my vees briwnys jeant dy vel shen ry yeearree. Ayns smooinaghtyn row oyr son bing vaaish noa, v'eh er y Turneyr Theayagh smooinaghtyn er caghlaaghyn cooish as jannoo cormid jeu, as adsyn goaill stiagh -

  • vel feanish noa er jeet dy ve ayn;
  • nee lickly eh dy beagh briwnys elley jeant ayns bing vaaish noa, as mannagh vel, nee ry yeearree eh dy vel briwnys va jeant hannah er ny feeraghey roish y theay, bentyn da'n stayd;
  • row yn oardagh as va ymmyd jeant jeh ec y ving vaaish hoshiaght er chur er cairys dy ve currit ass ny son y vrialtys dy ve ro veg son y chooish;
  • vel y firrinys bunnidagh mychione yn aght ren ny merriu coayl y vioys oc er ve soilshit magh;
  • yeearreeyn adsyn va faagit; as
  • vel feme baghtal er-lheh ayn dy lhisagh cooilleeney ve currit da'n clane co-voodeeys.

Ayns freggyrt da Leigh Phoenix, ayns screeuyn as 32 ghuillag ayn, lesh myn-phoyntyn bentyn da'n leigh as eh cheet er ymmodee cooishyn elley, ren Mnr Wannenburgh feeraghey, lurg da smooinaghtyn dy kiarailagh er y yeearree, nagh vel eh jannoo briwnys dy vel eh ry yeearree, cummal bingyn baaish noa, as myr eiyrtys jeh shen, nagh jean eh cur sarey dy chummal fer erbee.

Ren Mnr Wannenburgh Briwnys dy row tuarastyl y Commisshon er Aile y Ghrianane 'sy vlein 1974 jannoo seose ronsaght magh as magh as cooie 'sy chragh, ren cur enn dy cleeir er yn aght ren yn aile skeayley-magh, quoi ec va'n freggyrtys son reddyn scanshoil ren failleil, as yn aght ren ny dreihyn coayl y vioys oc. 

Dooyrt oik y Turneyr Theayagh nagh row y yeearree veih Leigh Phoenix cur roish feanish noa erbee ren goaill ersooyl veih ny cur doolane fo briwnyssyn y Chommishoon, as nagh row sheiltynys ynrican jannoo seose oyr son bing vaaish noa. Ren yn Turneyr Theayagh cur geill da neesht dy row tuarastyl y Chommishoon lowit myr feanish choud's va ny bingyn baaish goll er jannoo hoshiaght, as nagh ren ny briwnyssyn cur freggyrtys erbee er ny dreihyn hene.

Ta'n possan troddanagh, Cairys bentyn da'n Ghrianane gra dy vel ad cur feysht mychione ny t'ad cheet er myr reaghys moal y Turneyr Theayagh dy yiooldey bing vaaish noa bentyn da cragh y Ghrianane, as dy jean eh cur doolane fo 'syn Whaiyl Syrey. T'eh gra, 'sy screeuyn echey,  dy vel eh goaill-rish rolley jeh ny shlee na 30 red va'n Commishoon cheet er myr reddyn nagh row mie dy liooar as ren failleil, agh nagh vel eshyn smooinaghtyn dy vel shoh feeu ronsaghey reesht. T'eh gra dy by vie lesh jannoo feer vaghtal dy vel yn sleih as ta'n possan credjal dy ve kyndagh jeh aile jeh'n wooadys shoh, ren wheesh assee, shen adsyn as va currym orroo son kiaddey as troggal as reirey ny va ny ard-hroggalys soccaragh neu-sauchey.

Ta'n possan gra dy vel eh jeeaghyn dy vel Mnr Wannenburgh credjal dy vel troddan y phossan yn chied er dy chur doolane fo briwnyssyn y ving vaaish hoshee, ga dy vel fys oc dy vel lughtyn-thie ren coayl mooinjer as sleih elley orroo va'n cragh jannoo er chur feyshtyn neayr's 1974, as dy vel shoh er n'ghoaill stiagh cummaltee Ellan Vannin.

Ta fogrey y phossan cheet gy jerrey liorish gra dy row caa ec Reiltys Ellan Vannin karraghey y failley cairys shoh, agh dy vel y Turneyr Theayagh er n'yannoo y reaghys scammyltagh shoh noi jannoo shen, agh dy jean y possan freayll rish shirrey cairys. Ta'n possan gra dy vel eh loayrt rish ny turneyryn echey dy yeeaghyn veagh caa dy scryssey magh reaghys Mnr Wannenburgh 'sy Whaiyl Syrjey. 

Ta oltey y phossan, Cairys Bentyn da'n Ghrianane, Julie Hallam, gra dy vel y possan gennaghtyn dy row mollit. T'ee gra nagh vel nee cumrail eh va neu-yerkit, as dy row ad er hreishteil son  yn red share agh dy row ad er n'yannoo aarloo ad hene son y red smessey, as dy vel ad smooinaghtyn dy row shoh caa da'n reiltys dy yannoo yn red kiart, as nagh ren ad glackey eh. T'ee gra dy vel shoh tannaghtyn ayn myr lhiastynys gyn eeck.

---ooOooo---

Ta pabyr ronsee yn Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor er n'yannoo briwnys nagh lhisagh yn Rheynn cur er bun olloo-scoill er-lheh fo e smaght hene. Shaghey shen, t'eh gra dy jean yn rheynn freayll rish ronsaghey aghtyn dy heeyney magh yn ynsee syrjey ayns Colleish Olloo-scoill Vannin trooid cochianglyssyn rish olloo-scoillyn elley.

Ta'n eear Hirveishagh Ynsee, Spoyrt as Cultoor, Julie Edge, cremmey adsyn ren screeu y pabyr ronsee shoh, as er-lhee dy vel ad faase dy liooar son pabyr ronsee. T'ee gra dy row eh doillee dy gheddyn y pabyr ronsee, as nagh daink ee er agh ayns laghyn seyrey y Chaisht. T'ee gra dy vel un ard as dy vel eh jeh imnea mooar jee, dy vel ad cheet er y champus heose ec Colleish Olloo-scoill Vannin, nagh vel eh noa-emshiragh, nagh vel eh myr shen, agh dy vel argid er ve ceaut er gyn scuirr. T'ee gra ny t'ee goaill yindys mooar er, nagh vel ashlish son ynnyd shen Colleish Olloo-Scoill Vannin. 

Ta Bnr Edge gra, dy baghtal, dy vel aa-scrutaght neu-chrogheydagh er ve jeant ayns cur argid son scoillyn, as dy vel scoill feer faggys da Colleish Olloo-scoill Vannin, 'sy tuarastyl shen, as dy vel thalloo as reddyn echey, as dy vel ish goaill aggle nagh row shoh goll er jeeaghyn er ayns aght strateishagh son yn ynsagh as y traa ry heet echey 'syn Ellan. 

Ta Bnr Edge gra 'syn aght cadjin my vees pabyr mie cheet magh, dy vel ad geearree loayrt my-e-chione, as dy nee cleeir eh, er-lhee, nagh vel barrant erbee ocsyn hene 'sy phabyr shoh, as dy lhisagh shin ve ayns rieughid jeeraghey er, cur couyryn son y sheyoo form, dy vel shen ard-scanshoil son yn Ellan 'sy traa ry heet, rere y varel ecksh, as dy vel shoh jannoo seose oyr son ve mollit, as dy vel ymmodee barnaghyn ayn, as nagh vel smooinaghtyn dy liooar er noaid ayn son cummey hybrid ynsee goll er y hoshiaght.

Ta Bnr Edge gra dy vel yn seihll caghlaa, as dy vel myn-fysseree er olloo-scoillyn clouit agh er y gherrid mychione y chaghlaa mooar as yn aght ta earrooyn er duittym, as dy vel caslys beg cheerey dy feer clouit ayns shen 'sy Reeriaght Unnaneysit bentyn da'n aght ta ny earrooyn er duittym ayns olloo-scoillyn y Reeriaght Unnaneysit. 

Ta Bnr Edge gra dy vel fys ain dy vel olloo-scoillyn caghlaa dy bieau. Er-lhee dy vel caa mooar ec Ellan Vannin ayns shoh dy yeeaghyn er yn aght fod mayd jannoo, myr v'ee gra, ny cummaghyn hybrid shoh, obbraghey rish parteeayssyn ayns qualleeaghtyn son traa ry heet yn Ellan. T'ee gra dy voddagh sleih dy jarroo ve gobbraghey, myr shoh oddagh ad ve gynsaghey choud's t'ad cosney argid, myr v'ee rieau er n'ghra, eer tra v'ee ny Shirveishagh.

Er y gherrid va Bing Reiht er Cooishyn Fir Aegey gra dy vel feme er sheeyney magh ayns aght mooar dy liooar ny vees goll er chebbal ayns Colleish Olloo-scoill Vannin, agh ta'n pabyr ronsee shoh cheet er sheeyney magh ynrican my vees y caa shen cheet dy ve ayn, shaghey goll magh dy yeeaghyn son caaghyn. Ta Bnr Edge gra dy row ee smooinaghtyn dy row shen beggan faase, as jeeish hene shen yn ard t'ee loayrt mychione, as lhisagh ad ve co-obbraghey rish parteeassyn ayns dellal, as foddee dy bee ablid ocsyn chebbal coorseyn lesh beggan ny smoo aghtalys na vod Colleish Olloo-scoill Vannin, er yn oyr dy by lesh y reiltys shen. T'ee gra nagh vel ee toiggal ass shen dy vel ny vees goll er chebbal 'syn ynsagh syrjey as eab erbee dy gheddyn studeyryn eddyr-ashoonagh, dy vel eh jeeaghyn dy ve smoo scanshoil dy gheddyn studeyryn eddyr-ashoonagh ayns shoh na dy feer jeeaghyn er ny ta shin feme er-nyn-son ainyn.

Ta'n Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor shassoo er dy vel cummey Colleish Olloo-scoill Ellan Vannin yn fer smoo resoonagh as jantagh dy ve freggyrtagh da'n Ellan. Ta'n Shirveishagh t'ayn nish, Daphne Caine, gra dy vel ny vees er ny gheddyn magh, shen dy vel y caa share 'syn Ellan dy lhiassaghey Colleish Olloo-scoill Vannin, as dy heeyney magh ayns aght dooghyssagh ny vees goll er chebbal ain 'syn Ellan, as myr shoh, dy vel shen eiyrtys y phabyr er campus yn Ellan. T'ee gra dy vel ny caaghyn son Colleish Olloo-scoill Vannin, dy vel ad dy kinjagh loayrt rish thieyn dellal, as gynsaghey as reaghey edyr coorseyn jeh'n sorch dy reaghys son cosney-choud's-t'ou-gynsaghey, vees ry yannoo chammah's tra ta sleih faillt as tra t'ad shareaghey ny schleiyn as qualleeaghtyn oc vees cooie da'n obbyr shen, as neesht ny vees goll er chebbal bentyn da keim olloo-scoill

Ta Bnr Caine gra dy row ee loayrt rish Fer-toshee y Cholleish er y gherrid, as dy vel coorse ayn as anaase smoo er er y gherrid, as er-lhee dy nee kimmeeoaylleeaght eh, pschoaylleeaght, socioaylleeaght, ard jeh'n lheid shen, as dy vel hannah ny shlee na 30 dy leih jeant aarloo dy yannoo y keim shen veih Mean Fouyir, my vees ad geddyn ny eiyrtyssyn ayns scrutaghtyn keim A femoil, as dy vel shen red jarrooagh feer, eer vooar. 

Er-lesh Bnr Caine, myr shoh, myr nee sleih fakin veih'n phabyr er campus yn Ellan, dy vel lhiassaghey Colleish Olloo-scoill Vannin dy ve freggyrtagh da femeyn ny studeyryn shoh as ny sheelogheyn 'sy traa ry heet bee ayn, y stayd ta shin ayn ec y traa t'ayn, yn freggyrt smoo resoonagh, jantagh son Ellan Vannin.

Ec y traa t'ayn ta mysh 750 peiagh ass Mannin jannoo studeyrys ayns olloo-scoillyn, agh ta Bnr Caine gra, ga dy vel staddystaght ayn, as dy vel yn tuarastyl er ve currit magh, dy vel feme ain er cheet dy ve ny share ec eiyrt er shen, as dy vel shen fer jeh ny moyllaghyn t'er jeet magh ass Bing ny Coontyssyn Theayagh, dy vel eh orrin feddyn aght share dy reayll rish loayrt rish ny studeyryn ain, as feddyn magh adsyn as ta sym oc er cheet back, adsyn ta cheet er-ash, as adsyn nagh vel, as foddee liorish myn-vrishey kiarailagh jeh ny oyryn son shen, nee shen cur fys son ny policy-yn ry heet er yn aght ta shin cleayney adsyn ta geearree cheet er-ash, dy vel keeayll chionnit jarrooagh oc dy gheddyn ny coorseyn t'ad geearree son y traa ry heet ocsyn.

---oooOooo---

Ta Bnr Caine, er hirrey er yn Eaghtyrane Tinvaal, Laurence Skelly, son kied gyn cur freggyrt da feysht scruit ec Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, mychione y chostys ooilley cooidjagh jeh aa-scrutaght mooie jeh ny scoillyn liorish colught enmyssit Etio. 

Va three tuarastylyn jeant ec Etio eddyr Jerrey Fouyir 2023 as Jerrey Souree 2026. Va'n chied er clouit y vee shoh chaie as ren eh cur roish kuse dy voyllaghyn son shareaghey reddyn son dagh eash. Ec y traa shen dooyrt Bnr Caine dy row dean y tuarastyl dy yeeaghyn er y choarys ynsee dy slane, shaghey cheet er scoill erbee er-lheh. 

Va sess jeant hoshiaght, Jerrey Geuree 2024, as va Etio jeeaghyn er Bunscoill Noo Moirrey ayns Doolish, Bunscoill ny Obbreeyn Eaddee Phurt ny Hinshey, Bunscoill Kewaigue, Scoill Ard Cashtal Rushen ayns Balleychashtal as Scoill Ard y Nah Ven-rein Ealisaid ayns Purt ny Hinshey.

Ta Mnr Hooper er vriaght cre va'n costys ooilley cooidjagh jeh'n obbyr cur barrant va jeant ec Etio. Agh ta'n Cleragh Tinvaal gra dy vel yeearree dy ghobbal dy chur freggyrt da'n feysht goll er smooinaghtyn er liorish yn Eaghtyrane Tinvaal. Ta Bnr Caine gra dy beagh shen goll noi foayr y theay.

---oooOoo---

Ta Lhiass-screeudeyr Cadjin Sheshaght Ashoonagh ny Ard Fir Ynsee, Rob Kelsall, shirrey aa-scrutaght formoil jeh'n chultoor obbree cheusthie jeh'n Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor, choud's ta imnea dy vel shiartanse dy leeideilee scoill gobbragh fo aggle as ayns gaue jeh goll er cur-rish dy neu-chairagh. T'eh gra dy dy vel yn sheshaght cheirdey boirit dy vel leeideilee scoill er ve castit rish meeaghyn, ny s'anmee dy vel ad er nyn seyrey, agh dy vel lhiassaghyn elley foast currit orroo.

Ta Mnr Kelsall gra dy vel eh erskyn credjue ayns rieughid dy vel shin er jeet back 'sy chenn ynnyd ayns yn Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor. T'eh gra dy row eh credjal dy feer, as dy row eh ayns shen ec y traa shen, dy row ny lessoonyn er nyn ynsaghey lurg y tuarastyl Beaman 'sy vlein 2020, dy vel ad er nynsaghey veih shen, as va shen tayrn geill da'n chultoor as da ny eashyn jeh offishearyn cheusthie jeh'n Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor, dy vel eh jeeaghyn veih chaglym v'echey rish leeideilee scoill ayns Ellan Vannin Jerdein yn 15 Mee Voaldyn  dy vel y loauid er jeet dy ve ayn reesht dy lajer. T'eh gra nagh vod eh ve ry hoiaghey jeh dy vel y chymmyltaght cheusthie jeh ta shin gobbraghey, dy vel leeideilee scoill ayn ta fo aggle, dy vel y choraa oc goll er baih as dy vel eh inshit daue gyn dy loayrt rish yn cheshaght cheirdey oc.  

Ta Mnr Kelsall gra dy vel sampleyryn jeh leeideilee scoill t'er ve castit rish ny sodjey na jeih meeaghyn choud's va ronsaght neu-chrogheydagh goll er jannoo; dy row briwnys jeant ec y ronsaght shen, ny ec ny ronsaghtyn shen, agh er y gherrid, nagh row cooish jee dy chur freggyrt, agh shaghey geddyn ny leeideilee scoill shen back dy yannoo yn obbyr shynney lhieu wheesh, dy vel foast tooilley lhiassaghyn gyn oyr roue. T'eh gra dy vel y cultoor shen as yn aggle shen fer as ta feme ain er goaill ayns laue.  

Ta Mnr Kelsall gra dy vel cosoylaghyn mooarey rish yn eear Ard Screeudeyr Lhee ayns Ellan Vannin – shen dy ghra yn Fer-lhee Rosalind Ranson, as va bing feddyn magh dy row ee currit magh ass yn obbyr eck dy neu-chairagh ec reiltys Vannin as dy row posteyrys jeant urree – as choud's ta'n sheshaght cheirdey jeeaghyn neesht gys saaseyn yn leigh, dy jarroo nagh jean leeideilee scoill shassoo ry lhiattee as jeeaghyn er ny cumraagyn oc goll er stroie 'syn aght t'ad fakin shen goll er rolley magh ec y traa t'ayn. T'eh gra, myr shoh, dy vel ad cur aghin er yn Shirveishagh, er yn Ard Sheckter, dy hoie sheese maroo marish Shirveish Cochianglyssyn Jeadyssagh Vannin as dy chur eab er gheddyn aght dy charraghey shoh. 

Ta Mnr Kelsall gra dy vel yn sheshaght cheirdey, dy dooghyssagh, geearree ny mee-chairyssyn shen dy ve er nyn garraghey, as dy vel ee geearree neesht aa-scrutaght lhean sodjey jeh'n chultoor shen cheusthie jeh'n Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor, er yn fa, reesht, cha nod ad goll back gys y chultoor honnick ad back ayns 2020, as dy vel eh treishteil dy bee ny eamyn oc son y chaglym preaysagh ry chlashtyn.

Ta Mnr Kelsall gra dy vel eh er n'gheddyn freggyrt choud's nish dy ghoaill-rish y screeuyn echey. T'eh gra dy vel eh smooinaghtyn dy vel eh cairagh gra dy vel yn Rheynn aa-scrutaghey y stayd, as dy vel eh jerkal rish, veih coloayrtys rish Shirveish Cochianglyssyn Jeadyssagh Vannin Jeheiney yn 16 Mee Voaldyn dy vel chaglym er gerrey, as t'eh gra dy vel eh treishteil dy vel keeayll resoonagh mainstyragh 'sy chooish, as dy vod ad goll er lesh livrey yn shirveish ynsee shen jeh'n chied rang son ny paitchyn as pobble Ellan Vannin.

Ta fogrey yn Rheynn gra dy vel fys ec yn Rheynn mychione y screeuyn currit liorish Sheshaght Ashoonagh ny Ard Fir Ynsee as dy vel eh goaill-rish dy vel ny imneaghyn t'eh cheet er jeh keint trome. Bentyn da ny lhiassaghyn mychione cultoor nieuagh as drogh-ymmyd jeh ny policy-yn echey, ta'n Rheynn gra nagh vel shen yn aght er chor erbee, as nagh vel ad freggyrtagh da ny stundayrtyn as ny reddyn t'ad cur leagh er as vees goll er cummal seose cheusthie jeh'n Rheynn. 

Ta fogrey yn Rheynn gra dy vel eh credjal dy vel ny imneaghyn cheet magh ass cooish t'er ve goll er loayrt mychione rish tammylt, as dy vel oardagh bentyn da foast fo raad cheusthie jeh'n Rheynn. T'eh gra dy beagh eh neu-chooie dy ghra tooilley, dy yannoo shickyr dy vel yn oardagh goll er jannoo dy cooie, dy vel eh cairagh as dy vel eh cleagh as er-lheh, agh dy row eh tannaghtyn lesh ve currit da obbraghey dy jantagh lesh dy chooilley heshaght cheirdey ynsee as heshaght phrofeshoonagh.

Ta Rheynn gra 'sy fogrey echey dy vel ad freayll rish loayrt er cooishyn ard scanshoil, goaill stiagh argid faillee, staydyn obbree, as cooney profeshoonagh son fir ynsee. T'eh gra dy vel cochianglys arrymagh as co-obbragh rish dy chooilley pharteeays ynsee – goaill stiagh leeideilee scoill as ny chaghteryn oc – lane femeoil ayns livrey ny eiyrtyssyn share son ynseyderyn trooid yn Ellan, as dy vel ad tannaghtyn foshlit da coloayrtys fondagh dy chummal seose y dean shen.

---oooOooo---

Rere tuarastyl y raiee son toshiaght ny bleeaney shoh, ta bishaghey beg er jeet 'syn earroo dy leih ta gobbraghey da'n reiltys, lesh beggan ny shlee na 40 startey noa, agh son y chooid smoo lesh cur faill da sleih ayns paartyn criticoil 'sy chied strane.

Ny mast'oc va  faillt ayns ny three meeaghyn t'er n'gholl shaghey:
•    ren Kiarail Vannin failley daa voandyr elley son shirveishyn bentyn da'n chree as couyral veih stroke; ta 20 obbree coonee cummalagh goll harrish veih ve tuittymagh ny banc dy ve lane-hraa; ren ee failley kiare obbree kiarail sheshoil as three obbree coonee;
•    ta shey oltey elley ayns fwirranyn ny scoillyn;
•    ta 17 meoir shee fo hraenal;
•    va oltey fwirran shickyrys ny puirt currit harrish gys yn Rheynn Cooishyn Sthie (myr ayrn jeh strateish y reiltys 'Strateish son Jannoo Shickyr Nyn Ellan') veih'n Rheynn Bun-troggalys, ren goll sheese liorish 22.92 dy leih gobbraghey lane-hraa 'sy raiee;

'Sy traa cheddin ta'n earroo dy leih gobbraghey da'n Tashtey, da'n Rheynn Gastid Dellal as da'n Rheynn Chymmyltaght, Bee as Eirinys er n'gholl sheese.

Va Creatlagh son Gurneill Failley currit er bun ec yn reiltys Jerrey Geuree, as ta aa-scrutaght goll er jannoo jeh ny shlee na cheead startey.  

Ta'n Ard Shirveishagh, Alfred Cannan, gra dy row y reiltys currit da clou mynfysseree mychione obbreeyn dagh raiee dy yannoo shickyr dy vel caghlaaghyn ayns mooadys as cummey y hirveish theayagh baghtal as dy vel ad ry scrutaghey. 

Ta Mnr Cannan gra nagh vod mayd cur ry lhiattee y nhee dy vel ny beoynyn ta shin fakin nish, as dy vel goll er soilshaghey magh liorish yn daa huarastyl shoh, agh ayns ny kiare bleeaney shoh chaie, fo ny harrish, dy vel y cherroo theayagh er naase liorish mysh 500 dy leih, agh dy vel yn chooid smoo jeh'n aase shen er ve 'sy cherroo kiarail – er-lesh mysh 365 dy leih – as mysh cheead dy leih er jeet stiagh 'syn ynsagh, as myr ta ry akin veih ny myn-phoyntyn t'ayn, dy vel kuse dy anchaslyssyn beggey bentyn da ny ardyn ta ny ynnydyn follym ayns fwirranyn er ve er nyn lhieeney.

Ta Mnr Cannan gra, er un cheu y skeeal, dy vel eh smooinaghtyn ny ta ny tuarastylyn shoh er hoilshaghey magh, shen dy vel y reiltys currit dy cleeir da shirveishyn 'sy strane toshee. Er-lesh dy vel eh geddyn rey rish y far-skeeal dy vel rheynnyn y reiltys meanagh ayns aght ennagh er ve ass smaght lesh failley, er yn oyr nagh vel feanish er chor erbee veih shen. T'eh gra, er cheu elley y skeeal, dy nee baghtal eh dy vel ad er chur stiagh ayn 500 dy leih elley er rolley faillee y reiltys, as dy vel shen hene leeideil gys feyshtyn as reaghyssyn as feme orroo bentyn da myn-phoyntyn er-lheh mychione livrey kiarail slaynt as yn ynsagh – yn aase ta shin er nakin ayns shen -  agh chammah's shen cre elley vees yn reiltys jannoo eisht dy yannoo cormid noi yn aase shen ayns ny ardyn shen as va feme er ayns ny shirveishyn shen 'sy strane toshee.

Ta Mnr Cannan gra dy vel 120 paart goll er aa-scrutaghey ec y traa t'ayn harrish y reiltys, as dy vel claare oc son fondid ren ad lhunney bentyn da geddyn £50 millioon punt elley ayns ny queig bleeaney shoh cheet dy fondagh dy yannoo cormid noi paart jeh'n chostys shen. T'eh gra nagh nee paartyn 'sy strane toshee ad, as nagh vel ad cooilleeney currym slattyssagh, shen dy ghra nagh vel feme orroo rere yn leigh fo clattys, myr shoh foddee ad bee jeh caghlaaghyn paart, as nagh vel ad er chur enn er caglieeyn son shen bentyn da keim er-lheh, myr shoh foddee ad ve nyn reireyderyn syrjey ny foddee ad ve olteynyn sinshley y wirran.

Ta Mnr Cannan gra dy vel eh goaill tastey dy vel bishaghey beg 'syn earroo dy leih gobbraghey da'n shirveish theayagh ayns ny three meeaghyn t'er n'gholl shaghey, as v'eh cheet er fys er y chooish harrish traa sodjey, as shoh jeeaghyn dy ve beoyn t'er ve ayn rish kuse dy vleeantyn, agh dy vel eh greinnaghey eh dy vel shoh goll er imman liorish baih ayns ny shirveishyn criticoil ain 'sy strane toshee, dy yannoo shickyr dy vel olteynyn dy liooar ayns ny fwirranyn.

Ta Mnr Cannan gra dy vel shin er nakin tooilley boandyryn as obbreeyn kiarail er nyn vailley, as dy vel eh greinnaghey eh neesht fakin dy vel Rheynnyn elley cheet dy ve ny sloo, agh t'eh cur yn raaue, lesh sheshaght jeh'n wooadys shoh, bee dy kinjagh paart dy chaglaa myr red dooghyssagh dagh raiee. 

Ta Mnr Cannan gra dy nee scanshoil eh dy smooinaghtyn er, ec traa erbee dy vel earroo mooar dy startaghyn 'sy chirveish theayagh follym. T'eh gra lesh yn lhieeney as traih 'syn earroo dy leih t'ayn, dy vel shen dy ghra dy vel startaghyn noa er ve currit er bun, ny dy vel yn shirveish theayagh er naase 'sy wooadys eck ooilley cooidjagh, agh smoo lickly eh dy ve sleih er ve faillt son startaghyn va follym.

Ta Mnr Cannan gra, ny yeih shen as ooilley, dy vel feme er tannaghtyn arreydagh ayns scrutaghey yn oyr son cur er bun startey noa erbee as jannoo shickyr dy vel aa-scrutaght jeant jeh paartyn tra t'ad cheet dy ve follym, shaghey soilsheen ve currit magh gyn thort dy lhieeney ad reesht.

---oooOooo---

Ta'n Shirveishagh gyn Portfolio, Tim Crookall, er vendeil ny t'er ve jeant echey 'sy phaart. Va'n oik currit er bun Mee Houney nurree, as currym ersyn dy chur bree da saaseyn son fondid harrish y reiltys. She Mnr Crookall haink dy ve 'syn oik, shaghey tannaghtyn 'sy phaart echey roish shen myr Shirveishagh Bun-troggalys. 

Jemayrt shoh chaie dinsh eh da Olteynyn yn Chiare as Feed yn aght ta aghtyn er ve currit er bun dy spaarail argid neayr's v'eh pointit. T'eh cheet er pillaryn y pholicy, as t'eh gra dy vel y pillar bun-earrooagh hannah jannoo caghlaaghyn da ny shirveishyn ain, as dy vel earroo dy haleeyn son fondid as enn orroo nish dy livrey noi'n dean dy spaarail £10 millioon 'sy vlein argidoil shoh. T'eh gra, ayns ny shiaghteeyn shoh cheet, dy jean ad gobbraghey dy creoi neesht er jannoo ass-y-noa gov.im (shen dy ghra ynnyd eggey yn reiltys), dy hareaghey yn aght ta sleih geddyn entreilys da'n fys as da ny shirveishyn oc, as yn aght foddee ad jeeaghyn er saaseyn dy spaarail vees jannoo seose towse dy ymmodee millioonyn, t'eh treishteil, dy phuint, ve jeant possible. 

Ta Mnr Crookall gra, bentyn da'n phillar son conaantyn as kionnaghey, dy vel enn er ve currit hannah er aghtyn dy spaarail £800,000, lesh un sampleyr er y gherrid ve aa-noaghey y conaant rish Chellinsh, as cooish dellal as coardail currit da er y gherrid nee automaght scrutaghtyn mychione cur conaantyn nee gientyn saaseyn son fondid, agh jannoo ny sloo neesht y gaue jeh eeckyssyn neu-chiart ve jeant.

Agh va ourys ec Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Veanagh, Ann Corlett, mychione y phaart echey hene. T'ee gra dy by vie lhee agh briaght jeh'n Shirveishagh, quoid pooar v'ec yn Shirveishagh er y rolley dy haaseyn son fondid t'eh kiart er vogrey magh, beagh ad shoh taghyrt gyn Shirveishagh ayn, as dy vel yn feysht t'ayn, cre ta ny aghtyn dy spaarail ny dy yannoo smoo fondagh as ta enn er ve currit orroo neayr's v'eh er ny phointeil, as er-lhee nagh row ad er n'gheddyn freggyrt da shen.

Ta Mnr Crookall gra dy vel ardyn jeh shoh nagh vel cochianglt rish ny niartyn echey, myr v'eh gra roish shoh, veih cheu ny reddyn bentyn da cheu bun-earrooagh ny cooishyn, as dy vel shen myr ta baghtal goll er leeideil liorish sheshaght elley, agh dy vel eshyn gobbraghey rish yn Tashtey as dy vel eh treishteil rish yn Rheynn Bun-troggalys 'sy traa ry heet, as dy bee ad jeeaghyn er, rere y varel persoonagh echey hene, er cooid yn Ellan, as yn traa va ceaut ec yn Rheynn Bun-troggalys, dy vel eh nish goaseirey shoh.

Ta Mnr Crookall gra, my vod eh reih sampleyryn erbee, agh nagh vel eh monney son jannoo shen, agh son shickyrys ayns yn chooid, dy vel cooid t'er ve ny  soie ayns shen as nagh nagh row ymmyd ve jeant jeu as lhisagh ad er ve creckit ymmodee bleeantyn er dy henney, ny ymmyd er ve jeant jeu son oyryn ny dy yannoo reddyn foddey ny share na t'ad ec y traa t'ayn, as dy bee eshyn shirrey dy lajer dy yannoo shickyr dy vel ymmyd jeant jeu shen ny dy vel ad creckit, er yn oyr dy vel ad dy bollagh gyn ymmyd as dy vel costys mooar lesh argid dy liooar da'n Shirveishagh Bun-troggalys as yn rheynn ecksh dy chummal seose ad shoh, as ayns rieughid nagh vel shin jannoo ymmyd jeu as dy lhisin shin geddyn rey roo.

---oooOooo---

Va Mnr Crookall cheet er yn Chirveishagh Bun-troggalys as yn rheynn ecksh, as shen dy jarroo yn Dr Michelle Haywood. Ta'n Dr Haywood gra dy vel ee ayns foayr jeh cur er bun reesht yn coorse barroose earroo 28 gys Cregneash as y Cheyllys, agh dy vel y chlaare-hraa son y vlein shoh er ve reaghit hannah gyn shen ve ayn, myr shoh ta barrooseyn as immanee skedjalit hannah. 

Va'n coorse scryssit magh, rere yn eear Hirveishagh, Mnr Crookall, er yn oyr nagh row eh ry chummal seose son oyryn argidoil. V'eh fo Oltey yn Chiare as Feed son Carbory, Balleychashtal as Malew, Tim Glover, cur feysht mychione coorseyn elley 'syn Ellan, row adsyn ry chummal seose rere cooishyn argidoil, myr ren eh ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel Bus Vannin jerkit dy chostal mysh £12.4 millioon dy obbraghey mleeaney, as faaishnys jeant dy bee'n argid cheet stiagh veih troailtee £5.4 millioon, lesh barney £7 millioon. T'ee gra dy vel y varney goll er lhieeney liorish tackeyderyn, vees soilshaghey magh y scansh sheshoil lane-femoil jeh arraghey theayagh 'syn Ellan.  T'ee gra ec y traa t'ayn nagh vel data er-lheh mychione y vondeish ry gheddyn ass dagh coorse er-lheh, ga dy vel fys oc dy vel shiartanse dy choorseyn jannoo ny share na fir elley, myr sampleyr dy vel y coorse veih Doolish gys y Phurt Aer as y Jiass dy mennick er ny heet er myr lajer ayns aght traghtee, as er-lheh ec traaghyn ec y vullagh. Agh t'ee gra dy vel fys oc veih coorseyn elley dy vel shiartanse dy ayrnyn as traaghyn as t'ad smoo ry chummal seose na fir elley. 

Ta'n Dr Haywood gra dy vel y moggyl barroose goll er obbraghey lesh ymmyrkey vees jeeraghey er strateish as er y cho-voodeeys, as dy vel coorseyn as shirveishyn goll er cummal seose er yn oyr dy vel ad cur entreilys lane-femoil da cummaltee as cur da goaill stiagh sheshoil. T'ee gra dy vel shoh reih jeh yioin myr policy, as dy vel feme oc jannoo cormid eddyr goll er cummal seose ayns aght argidoil rish currymyn son shirveishyn theayagh. T'ee gra dy vel rheynn gobbraghey dy feer dy hareaghey chaglym data as myn-vrishey, as dy vel paart ard-scanshoil jeh'n strateish ry heet son barrooseyn dy chur er bun oardagh dy gheddyn magh costys ny coorseyn, nee lhiggey dou dy chur enn er ny ardyn ayndaue ta'n cooney argidoil oc currit ny smoo, as cooney dy stiurey reaghyssyn 'sy traa ry heet er ardyn dy yeeraghey cooney theayagh.

Ren Mnr Glover shirrey fys urree mychione yn aght va ablid ec eear Hirveishagh Bun-troggalys dy ghra, bentyn da dooney yn shirveish gys Cregneash as y Cheyllys, dy row shen er yn oyr nagh row eh ry chummal seose rere cooishyn argidoil.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel ee smooinaghtyn dy vel eh ry yannoo dy ghientyn earroo ayns aght jeant gyn myn-phoyntyn ayn cochianglt rish paart jeh'n argid cheet stiagh as y chostys jeh shirveish, as er-lhee dy row raaghyn va jeant roïe bentyn da'n argid va er ny hymsaghey er boayrd y barroose, as nagh row cur geill erbee da argid erbee cheet stiagh lhisagh er ve currit ayns paart veih ny caghlaaghyn kaart as lowanse ayndaue, kaartyn Explorer, etc, da shen. 

Ta'n Dr Haywood gra, dy gheddyn y caslys kiart, dy vel feme er beggan elley dy ghata, as dy vel ymmodee reddyn jannoo er argid cheet stiagh: yn earroo dy leih goll huggey as veih jannoo ymmyd jeh kaartyn eeckit rolaue, shen fer jeu; boayl ta ny kaartyn kionnit; troailtee as ta kaartyn oc as argid coonee cochianglt roo; menkid y hirveish; as traa yn laa. T'ee gra, myr shoh, dy row earrooyn currit magh roish nish, agh er-lhee, myr hug ee doolane ec y traa shen, nagh vel shen dy ghra dy lhisagh barrant ve currit er ny earrooyn shen.

---oooOooo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hwoie, John Wannenburgh, cur eam er Eiraght Ashoonagh Vannin dy hayrn back y yeearree phlannal echey son bwaag keayrtee noa ec Queeyl Vooar Laksaah.

T'eh fo Mnr Wannenburgh cur treealtys roish Tinvaal, as t'eh greinnaghey Eiraght Ashoonagh Vannin dy smooinaghtyn reesht er y chummey treealit echey as ayns ynnyd jeh shen dy hirrey cummey vees, myr t'eh gra, freggyrtagh da'n ynnyd shenndeeagh.

Ren Barrantee Garff reaghys nagh jinnagh ad cummal seose y yeearree phlannal, eer lurg da ve er ny lhiassaghey neayr's va sleih cremmey dy mooar yn chied chummey va currit roish dy anmagh 'sy vlein 2023, as sleih gaccan nagh nee agh Portacabin v'ayn ny shamyr vrastyl hallidagh, ny eer cummeydane lught. 'Syn aght va'n chied yeearree aa-yeant, va far-eddin foiee dy ve currit mygeayrt ny boallaghyn jeh. 

Ta Eiraght Ashoonagh Vannin gra dy vel ny plannyn jeant ass-y-noa cur seyraadyn entreilagh, sollyssagh, reaymyssagh vees smoo freggyrtagh da femeyn keayrtee noa-emshiragh.

Ga nagh vel Queeyl Vooar Laksey ayns rheynn reihyssagh Mnr Wannenburgh, t'eh gra, lesh ve 'syn Ellan, dy vel ad ooilley nyn bolitickeyryn ashoonagh, myr shoh dy vel lhiassyn undinit echey ayns ny vees ain dy hebbal, as foddee dy vel Queeyl Laksey yn red smoo ain vees cleayney turryssee, yn ard-obbyr jeshaghtagh smoo ain, as er-lesh dy lhisagh dy chooilley red vees goll liorish jeh stundayrt cosoyley rish shen, red ennagh veagh freggyrtagh da troyn neu-chadjin y Wheeyl, er yn oyr dy vel ee lane dy chruillyn as dy chorneilyn, as er-lesh dy jinnagh red ennagh erreeishagh rish shen ve co-reggyrtagh jee, as cha nel oyr da ve costallagh.

Ta Mnr Wannenburgh gra dy vel fys echey nagh beagh sorch dy hroggal gollrish cummeydane lught cooie, agh dy vel olteynyn Tinvaal jannoo seose coraa son oyr. Choud's t'eh goaill-rish nagh vel Tinvaal y boayl cooie son jeeaghyn er yeearreeyn plannal, t'eh gra nagh jinnagh eh gra dy vel eh jannoo neu-hickyr yn oardagh plannal, agh shaghey shen dy vel eh dy chur gys yn oardagh, dy chooney lesh as dy yiarragh eh gra dy vel ad coraaghyn cooidjagh veih'n cheumooie as dy lhisagh smooinaghtyn ve currit er y varel oc. 

Myr freggyrt ta Eiraght Ashoonagh Vannin er chlou fogrey dy ghra dy vel fys echey er treealtys Mnr Wannenburgh dy gholl roish Tinvaal. T'eh gra dy row yeearree phlannal currit stiagh da'n fo-rheynn plannan as recortit yn 29 Jerrey Geuree, lurg three saase dy loayrt rish y theay mychione y chooish as lurg taishbynys da Barrantee Garff. T'eh gra dy vel y troggal treealit cur geill da barelyn currit stiagh bentyn da skeim s'moghey as da coloayrtys rish offishearyn plannal roish my row y yeearree currit stiagh ayn. T'eh gra, dy moghey Mee Averil, dy ren Eiraght Ashoonagh Vannin coardail rish cur clea geayney ny lesh sedum er, dy chur myn-phoyntyn bentyn da conaant plannal roish my row toshiaght currit er.

Ta Eiraght Ashoonagh Vannin gra dy vel y troggal treealit ny strughtoor as agh builley beg echey vees freggyrtagh da policy plan yn ard, as ta builley sooilley beg jeh 'syn ynnyd hene as ta jannoo seose aght vees ry fordrail eh cur keeayll chionnit share da keayrtee as cur boayl son olteynyn y wirran, chammah's shareaghey ablid y heshaght ghiastyllagh recortit dy hymsaghey argid as feme mooar er dy chummal seose ny t'ee dy yannoo. T'eh gra dy vel costys y hroggal cheet ass argid freillt son cooishyn giastyllagh.

Ta Eiraght Ashoonagh Vannin gra dy vel eh er n'gheddyn ymmodee barelyn jarrooagh veih theay mychione ny plannyn shoh, as dy vel strughtooryn gollrish shen vees goll er treealey ec Eiraght Ashoonagh Vannin er ve in situ rish ymmodee bleeantys ayns ynnydyn shenndeeagh scanshoil ayns ny Hellanyn Goaldagh.T'eh gra dy row caslyssyn dy hoilshaghey magh cummey y hroggal 'syn ynnyd shen lesh Queeyl Vooar Laksey ayns seshoonyn co-choyrlee rish y theay geddyn barelyn jarrooagh veih sleih va kionfenish. 
 

More from Manx Gaelic