On Air The Morning Show Chris Williams | 9:00am - Noon

Meeryn ass Traa dy Liooar, 6oo Jerrey Geuree 2025

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 6oo Jerrey Geuree 2025

Ta Stiureyder noa Slaynt y Theay, yn Fer-lhee Matt Tyrer, gra dy vel eh treishteil dy  yannoo ymmyd jeh'n phaart echey dy chooney lesh cummaltee Vannin ve maynrey as er nyn gooilleeney. Haink yn Fer-lhee Tyrer stiagh 'syn oik echey yn chied shiaghtin Jerrey Fouyir. Chammah's yn traenal echey myr fer-lhee, t'eh er cheau ny sodjey na jeih bleeaney cosney keeayll chionnit jeh slaynt y theay. Haink eh gys yn Ellan veih Cheshire, boayl v'eh leeideil fwirran ren cosney aundyryn son yn obbyr echey choud's va'n pandemic Covid-19 goll. 

Ta'n Fer-lhee Tyrer gra, dy beagh agh un red ry gheddyn echey dy hassoo son ooilley yn obbyr shen va jeant echey, dy by chosoylagh eh dy beagh eh ersyn gra dy vel sleih maynrey as er nyn gooilleeney, as dy vel shen ec yn chree jeh. T'eh gra, my vees shin geddyn ny nheeghyn bunnidagh kiart, my vees shin geddyn ny reddyn kiart dy ve ayn, dy vel eh jannoo ny sloo yn earroo dy leih as ta bleeantyn jeh'n vea oc caillt gys drogh-laynt.

Ta Mnr Tyrer gra dy vel shin foast fakin kuse jeh ny doolaneyn smoo fo shirveishyn slaynt as kiarail, chammah's fo, dy jarroo, yn aill ta sleih cur-lesh thie as yn lheid myr shen, veih reddyn gollrish thombagey, agh dy vel shin fakin reddyn neesht, ayndaue fod mayd jannoo caghlaa mooar: mychione reddyn gollrish beeaghey as lheiltys; mychione slaynt ennaghtagh as foays; mychione jannoo ny sloo assee veih jough meshtallagh as stooghyn elley.

---oooOooo---

Ta Caairlagh Sheshaght Lhee Ellan Vannin, yn Fer-lhee Prakash Thiagarajan, gra dy nee oyr son ve feer tarmestit eh dy vel eh goaill choud dy reaghey faill rish Kiarail Vannin. Oddagh fir-lhee goaill toshiaght er stholkey dy moghey 'sy vlein noa shoh lurg da olteynyn yn Sheshaght Lhee Ghoaldagh ceau teiy ayns foayr jeh jantys jeidyssagh. Ta'n argane er faill bentyn da'n vlein argidoil 2023-24, lesh yn Sheshaght Lhee Ghoaldagh shirrey bishaghey 12.6%. 

Ta'n daa pharteays er veeraghey dy vel ad aarloo son tooilley coloayrtyssyn, agh ta'n Fer-lhee Thiagarajan gra dy vel traa sodjey er ve ceaut er barganeaghyn neayr's haink Kiarail Vannin dy ve ayn. T'eh gra nagh nee agh neayr's haink Kiarail Vannin dy ve ayn, v'eh bunnys myr dy row ad goaill toshiaght lesh neu-nhee, veg dy vishaghey ayns faill, rish mysh hoght mee. T'eh gra nagh vel fys echey dy beagh y jerkalys dy beagh ny fir lhee cho tarmestit liorish shen, foddee dy jinnagh shin coardail, agh nagh vel fys echey er ny v'ad dy smooinaghtyn. T'eh gra dy vel eh oyr son ve feer tarmestit, as nagh vel ayns rieughid er ve barganey erbee ayn.   

---oooOooo---

Ta Kiarail Vannin gra nagh vel ee ayns stayd dy hebbal shirveish as fwirran mooar eck son mraane torragh dy ruggyr nyn lhiennoo 'sy thie oc. Ren Kiarail Vannin castey yn shirveish shen 2023. Magh ass shen ren Barrantagh Tinvaal son Reirey briwnys dy row yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay failleil dy chooilleeney y currym slattyssagh echey. Hug yn Rheynn yn foill er gennid dowanagh dy vraane freaylt as er preayssyn argidoil son yn oyr nagh vod eh goaill toshiaght er yn shirveish reesht. Ta Kiarail Vannin gra dy nee neu-lickly eh dy bee caa dy ghoaill toshiaght reesht 'sy traa ry heet vees ry akin. 

Ta Kiarail Vannin gra, neayr's ren ee reaghey dy chastey yn shirveish 'sy vlein 2023, nagh vel monney caghlaa er jeet 'sy stayd. T'ee gra dy vel eh er jeet lhee beggan ayns faillaghey mraane freaylt, agh nagh vel ad foast abyl dy hebbal shirveish as olteynyn dy liooar y wirran son sauchys, as dy vel foast gennid dowanagh dy vraane freaylt ayn as preayssyn argidoil er Kiarail Vannin, myr shoh dy vel eh foast neu-lickly dy bee caa dy ghoaill toshiaght reesht 'sy traa ry heet vees ry akin, agh 'syn aght cadjin dy vel y stayd dy kinjagh goll er aa-scrutaghey.

---oooOooo---

Ta Kiarail Vannin shirrey arryltee son studeyrys ronsee as yn dean jeh dy hareaghey entreilys da shirveishyn slaynt inchynaght. Ny vees yn studeyrys feddyn magh, nee shen cooney lesh yn strateish er cur lhiettrimmys er sleih reih dy chur kione er y vioys oc hene, as toshiaght er shen 'sy vlein 2023. 

Ta'n studeyrys jeeraghey er-lheh er cur enn er lhiettrimmyssyn ta cur deiney veih shirrey therapy psycho-oaylleeagh as er ronsaghey aghtyn foddee shirveishyn ve caghlaait dy chur ry lhiattee ny lhiettrimmissyn shoh. 

Ta'n Lhiass Psycho-oalleeagh Clinicoil, Ciara Callister gra, liorish toiggal ny vees cur lhiettrimmys er deiney veih entreilys da cooney psycho-oaylleeagh, dy vod Kiarail Vannin jeeraghey yn ymmyrkey eck ny smoo ayns reaghey ass y noa ny shirveishyn eck. T'ee gra dy vel ee treishteil dy jean ny vee ry gheddyn magh ass yn studeyrys greinnaghey tooilley deiney dy hirrey cooney femoil lesh slaynt inchynagh.

---oooOooo--- 

Ta Sheshaght cheirdey Ashoonagh Vannin ny Heirinee er loayrt mychione yn imnea eck bentyn da doolaneyn fo'n cho-voodeeys eirinagh 'sy traa ry heet. Ayns fogrey t'ee coyrlaghey eirinee nagh lhisagh ad goaill aggle roish shirrey pohlldal my vees cooishyn slaynt inchynagh  cheet dy ve doillee, as dy vel eh mie dy liooar mannagh vel ad mie dy liooar, nagh nee cowrey jeh annoonid eh, agh cowrey dy nee sleih cadjin ad. Ta'n Sheshaght cheirdey freayll rish greinnaghey eirinee dy hirrey pohlldal tra vees shen femoil as t'ee cur trimmid er y scansh jeh foays inchynagh 'sy cherroo.

---oooOooo---

Ta'n earroo dy hurransee goll fo skynn yn er-lhee, goll son goullyn-X as son quaaltyssyn myr surransee mooie, chammah's cooishyn goll gys yn rheynn drogh-haghyrt as egin, er vishaghey liorish bunnys 15% ayns ny jeih bleeaney shoh chaie. Ren Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, shirrey ny fysseree shoh.

Ta'n data clokuit ec yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay soilshaghey magh dy row bunnys 265,000 dy leih er n'gholl trooid ny kiare ardyn shoh jeh'n thie lheiys 'sy vlein 2024, vees foddey ny smoo na beggan ny shlee na 230,000 dy leih 'sy vlein 2014. 

Cha row agh bishaghey beg 'syn earroo dy leih goll fo skynn yn er-lhee, ren bishaghey veih 5,092 gys 5,120. 
Ren yn earroo dy hurransee mooie bishaghey liorish beggan ny smoo na 6,000 gys 129,453. 

Va bishaghey smoo 'sy rheynn drogh-haghyrt as egin, lesh bunnys 48,000 dy chooishyn mleeaney, cosoyley rish beggan ny smoo na 35,000 'sy vlein 2014. 

Ren yn aggyrt son radio-oaylleeaght bishaghey neesht, lesh ny shlee na 82,000 dy whaaltyssyn son goullyn-X mleeaney, vees bunnys 16,000 quaaltys ny smoo na jeih bleeaney er dy henney. 

---oooOooo---

Ren Shamyr Stiuree Cooidjagh ny Shirveishyn Egin cur rish ny shlee na 2,400 eam y vee shoh chaie. Ren yn 2,412 eam stiagh shoh cur er ny meoiryn shee goll magh 1,240 keayrt; va 1,233 keyart tra hie carbid lheiys magh; as hie yn Shirveish Mooghee as Sauail magh 152 keayrt. Va'n traa er-mean dy chur freggyrt da eam 999 1.9 shallid, vees beggan ny smelley na'n traa er-mean cadjin. Chammah's shoh va 15,547 eam er yn Shamyr Stiuree nagh row son cooishyn egin.

---oooOooo--- 

Ren yn earroo dy fir aasit va currit da'n cheshaght ghiastyllagh Pohlldal Dreih Ellan Vannin bishaghey liorish bunnys 40% nurree. Trooid y clane blein, va 675 peiagh currit da ooilley ny shirveishyn ec Pohlldal Dreih, cosoyley rish 494 'sy vlein 2023. Va 608 fer jeusyn nyn vir aasit, choud's va 67 dy phaitchyn ny dy leih aegey. Va bunnys yn lieh-ayrn jeusyn cochianglt rish drogh-ymmyd 'sy lught-thie, lesh 297 peiagh currit da Pohlldal Dreih bentyn da ooilley cooidjagh.

Ta'n sheshaght ghiastyllagh gra dy vel eh gobbraghey dy creoi dy ve freggyrtagh da'n vishaghey ayns aggyrt, as t'ee gra dy lhisagh peiagh ennagh ayns feme jeh pohlldal cur eam urree.

---oooOooo---

Va bunnys yn trass ayrn dy visaghyn son obbreeyn currit ayns hoght meeaghyn 'sy vlein 2024 gys olteynyn fwirranyn ayns slaynt as kiarail. Va 651 visa obbree currit magh eddyr Mee Averil as Mee Houney nurree, lesh ny shlee na 200 jeusyn dauesyn ayns ny kerrooyn lhee as kiarail. V'eh goaill stiagh: 85 obbreeyn kiarail as kiaraileyderyn sthie; 63 boandyr; 24 jeantagh lhee; as 15 dy chooneyder boandyr as dy chooneyder elley.

Va ard yeearree neesht son visaghyn 'sy cherroo oltaghey as bee, lesh 65 coageyder; 27 cooneyder 'sy chamyr aarlee as cochianglt rish cur bee; as 19 tendeilagh.

Va 41 visa obbree currit da coontysseyryn kaartit as teishtit, lesh 33 son sleih cochianglt rish stoo bog as claareyn co-earrooder.

Mee ny Nollick, va queig oltey Tinvaal reiht dy ve olteynyn Bing Reiht Tinvaal er Paart yn Ard Whaiyl 'syn Oardagh dy Yannoo y Chlaare Argidoil. V'ad shoh :
•    yn Shirveishagh Tashtee as Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, yn Fer-lhee Alex Allinson; 
•    Shirveishagh Oik Coonceil ny Shirveishee as Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hwoaie, David Ashford; 
•    Oltey yn Choonceil Slattyssagh, Dawn Kinnish; 
•    Loayreyder yn Chiare as Feed as Oltey son Rushen, Juan Watterson; as
•    Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Veanagh, Chris Thomas. 

Bee tuarastyl y ving currit roish Tinvaal liorish Toshiaght Arree 2026. Ta Mnr Thomas gra, dy insh yn irriney, dy vel y ving jannoo shoh son yn chlaare argidoil lurg y nah reihys mooar cadjin, as myr shoh, ayns aght, dy vel eh cur fys stiagh son y reihys mooar cadjin. T'eh gra nagh vel oyr erbee nagh jinnagh fer erbee jeh ny queig oltey tuarastyl neu-choardail, as dy vel eh smooinaghtyn dy vel yn clane eie v'eh ain jeh tosheeaghtyn lesh costyssyn jeant as argid currit er-e-son cur fys stiagh son yn oardagh shen dy yannoo y chlaare argidoil, er yn oyr dy lhisagh eh, er yn oyr dy nee argid y theay t'ayn, cha nee argid y Reiltys eh, agh argid y theay, as lhisagh yn argid shen goll er baarail ayns ardyn ta politickeyryn er n'ghra dy bee eh goll er baarail.

---oooOooo---

T'eh fo'n Reiltys tannaghtyn lesh policy Speyryn Foshlit bentyn da troailt aer, agh t'eh gra dy jean eh cheet stiagh 'sy vargey my vees shen femoil. Shen rere policy strateishagh er shirveishyn aer hed roish Tinvaal y vee shoh. Ta'n Reiltys shirrey er olteynyn Tinvaal dy choardail rish y pholicy, vees cheet reesht er tannaghtyn lesh Speyryn Foshlit, agh vees cur kied da'n Reiltys dy heet stiagh 'sy vargey dy yannoo shickyr dy vel coorseyn aer reaghit son femeyn seshoil as tarmaynagh yn Ellan. 

Tan tuarastyl liorish yn Rheynn Gastid Dellal er chur enn er kiare coorse bunnidagh, eddyr yn Ellan as Divlyn, Leyrphoyl, Mancuin as Lunnin. Ta'n docamad gra dy row feme er goaill ayrn 'sy vargey dy jeeragh dy yannoo shickyr dy row ny shirveishyn shoh goll er cummal seose post Covid, as t'eh gra dy vel doolane fo'n aght ta troailt aer er chouyral neayr's shen. T'eh gra dy vel shirveishyn aer fondagh dy liooar, fo ny harrish, ec y traa t'ayn, agh nagh row shoh jeant agh trooid y Reiltys cheet stiagh 'sy chooish, as dy vel feme nish er ymmyrkey son y traa sodjey.

Ta'n policy cur trimmid neesht er feme dy vishaghey cochianglyssyn rish ardyn elley, dy gheddyn tooilley coorseyn eddyr-ashoonagh, as dy chur brod dy lhiassaghey coorseyn noa. My vees Tinvaal coardail rish y pholicy, ta'n Reiltys treishteil dy bee ablid dy chummal coloayrtyssyn as fys smoo shickyr oc rish lhuingyssyn aer.  

---oooOooo---

Ayns soie Tinvaal Jerrey Geuree neesht, nee'n Ard Shirveishagh, as Oltey yn Chiare as Feed son Ayrey as Maayl, Alfred Cannan, cur fys mychione ny vees taghyrt bentyn da sheeyney magh joarey yn Ellan gys y linney meanagh eddyr yn Ellan as y Reeriaght Unnaneysit. 

Va aghin currit stiagh shirrey er yn Reiltys dy chosney tooilley vondeishyn da'n Ellan liorish sheeney magh mooir reillt Vannin gys y linney meanagh. Ec y traa t'ayn, t'ee sheeyney magh gys y linney meanagh eddyr yn Ellan as Nalbin, raad nagh vel 24 meeiley eddyr yn daa lught-reill, agh ayns buill elley ta mooir reillt Vannin sheeyney magh gys 12 veeiley. 

Ren Tinvaal coardail rish yn aghin, as ren Mnr Cannan cheet er y chooish rish Airey Cairys y Reeriaght Unnaneysit. Hig fogrey er y chooish veih Mnr Cannan ayns soie Tinvaal Jerrey Geuree, yn 21 laa jeh'n vee shoh.

---oooOooo---

Cooish elley hed roish Tinvaal y vee shoh, shen skeim multi-villioonyn dy phuint as yn dean jeh dy aa-vioghey straiddyn ardey trooid Strateish y Tarmaynys Ynnydoil, vees goaill stiagh treealtyssyn dy chur cooney argidoil son shaleeyn 'syn ard valley, ayns baljyn as ayns baljyn beggey cheerey. Ren yn Rheynn Gastid Dellal clou vershoon draghtit jeh Mee Luanistyn, cur coontey lhean jeh'n aght t'eh fo cummalo seose colughtyn 'sy cherroo myn-chreck, soccar as oltaghey ayns ny jeih bleeaney shoh cheet. Hed vershoon noa roish Tinvaal y vee shoh.

Ta'n vershoon noa jeeraghey ny smoo er pairkal, as t'eh gra neesht dy vel feme er cooney lesh lughtyn-reill ynnydoil as sleih elley cochianglt rish y chooish dy chur-rish doolaneyn bentyn da pairkal as entreilys. Agh ta gialdyn dy chleayney stiagh argid baiht veih'n cherroo preevaadjagh dy lhieeney barnaghyn ayns soccar as dy ve freggyrtagh da femeyn son unnidyn dellal er ve scryssit magh veih'n stratesih.

Ta'n Reiltys shirrey er olteynyn Tinvaal neesht dy choardail rish aa-lhunney yn Skeim son Aa-vioghey Baljyn as Baljyn Beggey Cheerey, as yn Rheynn Gastid Dellal gra dy jean eh cur cooney argidoil dy hareaghey cummaghyn troggalyn traghtee as dy chroo shaleeyn son couyryn baljagh. Ta'n Rheynn gra dy vel £2.4 millioon er ve currit ry lhiattee son y strateish, as dy bee caa da thieyn dellal as lughtyn-reill ynnydoil jannoo ymmyd jeh.

Ta treisht er yn Rheynn dy jean y strateish jannoo ny sloo yn earroo dy hroggalyn follym ayns mean ny baljyn, dy jean eh bishaghey yn earroo dy leih goll gys mean ny baljyn, as dy jean eh shareaghey ardyn baljagh yn Ellan.

---oooOooo---

Ta Caairlagh noa-phointit y Chommishoon son Shirveishyn Theayagh, Rob Callister, gra dy bee tuarastylyn bleinoil y Chommishoon clouit 'sy traa ry heet cho leah's vees possible lurg jerrey ny bleeaney argidoil, ayns coardail rish femeyn slattyssagh. Ta'n Commishoon kiart er chlou tuarastylyn son yn daa vlein t'er n'gholl shaghey, as cumrail currit orroo liorish yn eear Chaairlagh, Oltey yn Chiare as Feed son Glionfaba as Purt ny Hinshey, Kate Lord-Brennan. Myr cheayll shin ayns Traa dy Liooar roish nish, va Bnr Lord-Brennan gra dy row ee shirrey aghtyn dy hareaghey ny data as y freggyrtys bentyn da ny docamadyn, as nagh row ee geearree clou ad gyn jannoo shen er yn oyr nagh beagh ad feeu veg 'syn aght myr v'ad, ga dy row feme slattyssagh er clou ad.

Ta Mnr Callister gra, ayns ny meeaghyn shoh cheet, dy jean eh aa-scrutaghey dy kiarailagh briwnyssyn ny tuaralystyn as dy vel eh fosyn cur bree da whilleen moylley as vees possible roish y nah reihys mooar cadjin. T'eh gra dy jean eh cur eab er ve biallagh da'n feme dy chlou ny tuarastylyn cho leah's vees possible ec jerrey ny bleeaney argidoil. Agh t'eh gra dy vel feme er cur y chooish shoh 'sy cho-heks eck, nagh vel oaseiryn currit er-lheh da'n Chommishoon er Shirveishyn Theayagh cheusthie jeh dy chooney dy reirey yn sorch dy phaart t'eh er goaill ayns laue, as nagh vel claare argidoil echey noadyr, myr shoh dy vel shoh paart jeh ny feyshtyn as feme er cur-rish ad.

---oooOooo---

Ta cumraag Mnr Callister myr Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, gra nagh vel eh kiart son failleydee Reiltys Ellan Vannin dy ve gobbraghey 'sy Reeriaght Unnaneysit. Myr cheayll shin Mee ny Nollick, ren ee briaght jeh Shirveishagh Oik Coonceil ny Shirveishee, David Ashford, quoid dy obbreeyn y Reiltys va gobbraghey cheumooie jeh'n Ellan. Cha dod Mnr Ashford cur earroo son y clane Reiltys, agh ren eh feeraghey nagh vel kiare oltey fwirran Oik Coonceil ny Shirveishee gobbraghey cheumooie jeh'n Ellan. 

Ta Bnr Edge gra, my vees obbreeyn gobbraghey ayns lughtyn-reill elley, nagh vod eam ve currit orroo gys coontey, as dy vel shin er nakin shen lesh yn Fer-lhee Rosalind Ranson as Katherine Magson. T'ee gra dy row ish, shen dy ghra Katherine Magson, 'sy Reeriaght Unnaneysit as nagh dod shin cur eam urree gys coontey, as nagh vel ee geearree shin dy heet stiagh 'sy stayd shen reesht.

---oooOooo---

Ta'n Rheynn Bun-troggalys gra dy vel earroo beg dy chooishyn foast er-mayrn, as magh assdaue dy ren eh sheeyney magh son y chiaroo cheayrt kied ec y cholught Crogga dy chooilleeney baghtyn seismagh three-towshanagh. Ren yn colught scryssey magh eabyn liorish dy chur shaghey feme er cooilleeney baghtyn three-towshanagh as dy yannoo ymmyd dy bollagh jeh data veih ny 1990yn. Ta'n Rheynn Bun-troggalys gra nagh row coardail rish y yeearree shoh dy chaghlaa yn chied. 

Va feyshtyn ec Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Veanagh, Chris Thomas, mychione y chooish 'sy traa giare dy liooar tra v'eshyn Shirveishagh Bun-Troggalys, as neayr's shen t'eh er n'ghra dy vel eh freayll arrey er ny ta'n colught gra mychione ny t'eh geearree jannoo as gra dy vel ourys echey er shiartanse dy reddyn va imraait echey ayns ynnyd eggey bentyn da cochianglys rish shalee elley 'sy Vooir Hwoaie.

Ta Mnr Thomas gra, roish caghlaa y cheead blein, she'n red cadjin v'ayn, gyn jannoo ymmyd jeh baght three-towshanagh, as eer 'sy cheead blein shoh ny keayrtyn ayns staydyn er-lheh dy vel sleih er neiyrt er yn oardagh, agh dy vel eh jeeaghyn dy vel Crogga er reaghey dy hayrn back y yeearree echey, foddee er yn oyr dy vel yn Rheynn Bun-troggalys er chowraghey magh nagh vel eh smooinaghtyn er choardail rish, ny foddee nagh row shen myr v'eh, agh nagh vel fys ain er shen, agh er-lesh dy vel y chlaare obbree va er ny lhiassaghey ayns ny jeih bleeaney t'er n'gholl shaghey, hoshiaght 'sy Rheynn son Lhiassaghey Tarmaynagh as eisht 'sy Rheynn Gastid Dellal as eisht 'sy Rheynn Bun-troggalys, ayns rieughid y raad kiart dy gholl er oai.

Ta Mnr Thomas gra dy ren Crogga hene dy feer coardail rish reesht Mee Averil 2022, as dy vel eh treishteil nish, my vees shin, as dy vel eh treishteil dy jean mayd, feddyn couyryn hydro-carbon as dy vel shin shirrey vondeish assdaue myr ayrn jeh'n chyndaays, dy vel eh treishteil dy vel shin jannoo eh dy kiart, as dy vel shen red ennagh er-son t'eh er n'yannoo troddan neayr's v'eh yn Shirveishagh.

---oooOooo---

Ec toshiaght ny bleeaney academoil aynjee ta paitchyn cheet dy ve queig bleeaney dy eash, t'ad goaill toshiaght er goll gys y vunscoill. Shen dy ghra dy jean ny paitchyn shoh goaill toshiaght 'sy vunscoill Mean Fouyir shoh cheet. Ta'n Rheynn Ynsee, Spoyrt as Cultoor greinnaghey paarantyn dy chur stiagh enmyn ny paitchyn oc er yn oyr dy vel feme orroo ve recortit lesh bunscoill 'syn ard oc liorish yn 31 Jerrey Geuree. Lesh ny recortyssyn shen jeant, foddee yn Rheynn reaghey olteynyn ny fwirranyn as couyryn ayns ny bunscoillyn.

Dy chur stiagh enmyn ny paitchyn oc, lhisagh paarantyn cur eam er y vunscoill oc dy jeeragh dy gheddyn formyn.

---oooOooo---

Veih'n 6 Jerrey Geuree, bee claare dy raaidyn goll er dooney ayns Laksey choud's ta obbyr goll er jannoo ayns ny nuy meeaghyn shoh cheet gys yn 30 Mean Fouyir dy hareaghey y moggyl dy yeeigyn myr ayrn jeh chlaare dy yannoo ny sloo y baggyrt jeh thooillaghyn ayns Raad ny Glionney 'sy valley beg cheerey. Va jeeill jeant da ymmodee thieyn 'syn ard shen liorish thooillaghyn Jerrey Fouyir 2019. 

---oooOooo---

Ta Lught-reill ny Shirveishyn Argidoil er chur magh raaue mychione colught vees jeeaghyn dy ve molteyragh as vees gra dy vel eh gobbraghey ayns Doolish. Ta'n colught gra Island Private Swift Cagleeit gra dy vel enmys echey ayns Doolish, agh ta'n Lught-reill gra nagh vel lheid yn enmys ayn dy kiart 'syn Ellan. Ta ynnyd eggey y cholught jeeaghyn dy hebbal reayn lhean dy hirveishyn argidoil vees goaill stiagh cur harrish argid as shirveishyn son coonrey eddyr argid eddyr-ashoonagh. Ta'n Lught-reill gra dy vel eh er nakin postyn-l ayns ennym yn Dr Abdul Wahab myr Stiureyder son Obbraghyn lesh argid joarree cheusthie jeh'n cholught.

Agh ta'n Lught-reill gra nagh vod eh feddyn magh cochianglys kiart er chor erbee eddyr yn ynnyd eggey as colught ny thie dellal kiart 'syn Ellan. T'eh gra, er coontey shoh, dy vod peiagh erbee ta jannoo ymmyd jeh'n ynnyd eggey cheet dy ve dreih jeh molteyrys, ny foddee dy vel yn ynnyd eggey jannoo seose eab dy chosney data persoonagh jeh sleih erbee ta jeeaghyn er yn ynnyd eggey dy gheid yn enney oc.

---oooOooo---

Cheayll shin mychione y Strateish y Tarmaynys Ynnydoil, as y vershoon noa hed roish Tinvaal y vee shoh, as tooilley trimmid 'sy vershoon noa shoh er pairkal. Mee Vayrt 2023 ren cummaltagh Doolish, Andrea Krüger, chymsaghey ny shlee na queig cheead ennym jeuysn v'ayns foayr jeh aghin jeant eck nagh beagh kied ec sleih dy phairkal er cheu ny raaidey ayns Doolish Veanagh mannagh row ad nyn gummaltee 'syn ard shen. Haink shen lurg y naight dy vel plannyn ayn dy aa-lhiassaghey eear thie ny boandyryn ayns Raad Westmoreland dy ve 133 cummal rea. 

Agh liorish nish, lurg bunnys daa vlein ny s'anmee, v'ee bunnys gyn treisht dy jinnagh politickeyryn cur geill da'n aghin eck. Agh ayns soie Tinvaal Jerrey Geuree yn 21 laa jeh'n vee shoh, nee Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hwoaie, John Wannenburgh, cur yn aghin as yn eie shen roish Tinvaal. Ta Bnr Krüger gra dy vel ee treishteil dy jig eiyrtys jarrooagh ass y chooish. 

Ta Bnr Krüger gra, 'sy vlein 2023, dy daink eh dy ve baghtal dy liooar dy vel preays elley er chee cheet er y stayd bentyn da pairkal ayns Doolish veanagh, as er-lheh 'syn ard Westmoreland, veih dy cummyssagh bunnys 200 gleashtan elley as feme oc er ynnydyn pairkal dy laaoil. T'ee gra nagh vel ee noi lhiassaghey noa erbee, agh dy by vie lhee jannoo ny sloo y builley jeh lhiassaghey noa er cummaltee t'ayn hannah.

Ta Bnr Krüger gra, ec y traa t'ayn, dy vel ard jysk ayns Doolish veanagh as bree ayn veih hoght er y chlag 'sy voghrey gys shey er y chlag 'syn oie, as dy vel ee er n'ghoaill tastey jeh, veih mysh 4.30 'syn astyr tra ta sleih cheet thie veih'n obbyr oc, dy bunnidagh dy vel eh neu-phossible dy phairkal, myr shoh dy vel rour sleih shirrey pairkal 'syn ard, as er-lhee nagh vod yn ard goaill tooilley.

Ta Bnr Krüger gra dy vel roar eck as dy vel ee markiagh y roar tra t'ee goll mygeayrt ayns Doolish, agh t'ee gra dy vel cooishyn dy chooilleeney ec yn chooid smoo dy leih cheumooie jeh Doolish, as nagh vod ad jannoo y shappal shiaghtinoil oc lesh roar ny er chosh, dy vel eh trome dy jarroo dy ymmyrkey rish reygyrryn kilomeadar as son shickyrys nagh vod ish jannoo eh. T'ee gra neesht dy vel caarjyn ec sleih cheumooie jeh Doolish as dy vel ad geearree cur shilley orroo, as dy vel ymmodee ardyn yn Ellan nagh vel arraghey theayagh shirveishagh dy mie orroo, as dy vel feme oc er y ghleashtan.

Lurg 18 mee neayr's hug ee stiagh ayn yn aghin eck, ta Bnr Krüger gra dy row ee er choayl treisht dy jinnagh politickeyryn jeeaghyn er y chooish, as t'ee treishteil nish dy jean ad vel ad jeeaghyn er dy foayroil. T'ee gra dy vel ee shirrey ard jysk H er-lheh dy ve caghlaait son y chooid smoo dy ve son cummaltee ynrican dy phairkal, shaghey ardyn jysk, as nagh bee kied son pairkal myr cummaltee currit da sleih ayns lhiassaghyn noa son pairkal ec cheu y raaidey. T'ee gra dy vel shoh er ve jeant ayns ymmodee baljyn 'sy Reeriaght Unnaneysit – ayns Lunnin, ayns Cambridge – ynrican dy ghoaill y preays veih ny cummaltee t'ayn hannah. T'ee gra dy vod red troggit ass y noa cur ynnydyn son pairkal, agh nagh vod thieyn t'ayn hannah jannoo shen.

Ta Bnr Krüger gra dy vel caarjyn er n'ghoaill tastey hannah nagh vel ee cheet magh 'syn astyr beg, ynrican son yn oyr dy nee feer-neu-lickly ta'n caa dy phairkal boayl erbee faggys da'n thie eck, myr shoh dy bare lhee gyn goll magh na ve gyn ablid dy phairkal cheusthie jeh shooyl jeih minnid veih'n thie eck.  

---oooOooo---

Ta eear Oltey yn Chiare as Feed son Glionfaba as Purt ny Hinshey, Ray Harmer, va'n Shirveishagh Bun-troggalys as Shirveishagh Policy as Aa-chummey ayns lught-reill Howard Quayle, gra dy vel eh symoil fakin ny caghlaaghyn ayns Coonceil ny Shirveishee ayns lught-reill Alfred Cannan. Cha daink eh lesh ve reiht reesht 'sy reihys mooar cadjin 2021. Nish t'eh Barrantagh Purt ny Hinshey. 

Nurree ren daa Hirveishagh irree ass nyn oikyn as va'n raad currit da Shirveishagh elley, roish my row aa-reaghys as magh ass shen va paart noa currit er bun, Shirveishagh gyn Portfolio, as haink stiagh three Shirveishagh noa Mee Houney. Ta Mnr Harmer gra dy vel eh feer anaasagh lhaih mychione ny caghlaaghyn, as nagh vel eh toiggal eh dy bollagh, dy insh yn irriney. T'eh gra my vees politickeyr ayns foayr jeh red ennagh elley, as dy vel eh baghtal jeh shen t''eh ayns foayr, eisht shen mie dy liooar, agh eisht dy vel ad ooilley goll back ayn yn shiaghtin er-giyn, myr shoh myr peiagh jeeaghyn stiagh veih'n cheumooie, dy vel eh feer symoil.

---oooOooo---

As she Oltey yn Chiare as Feed son Glionfaba as Purt ny Hinshey, Tim Crookall, t'er jeet dy ve Shirveishagh gyn Portfolio ayns lught-reill Alfred Cannan. Ta Mnr Cannan gra dy row y paart currit er bun dy chooney lesh 'sy phaart echey myr Ard Shirveishagh, as ta Mnr Crookall er veeraghey dy jean eh cooney dy chur enn er saaseyn smoo fondagh son y Reiltys dy spaarail argid.

Fer jeusyn ren irree ass lught-reill Mnr Cannan, Lawrie Hooper, va'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, t'eh gra dy vel eh goaill yindys dy bollagh dy vel Mnr Crookall er ve arryltagh dy ghoaill y paart shen, as ayns firrinys er-lesh dy row eh currit ayns ynnyd dy failleil ayns shoh, er yn oyr dy vel fys ec dy chooilley pheiagh er ny vees taghyrt tra nagh vel ny saaseyn smoo fondagh cheet dy ve ayn, as dy bee ablid ec yn Ard Shirveishagh dy heeyney magh mair er peiagh ennagh elley as gra dy row shen obbyr dy ve jeant ec yn Shirveishagh gyn Portfolio.

---oooOooo---

Ta eear Chaairlagh jeh Boayrd Barrantee Phurt Chiarn, Ged Power, ta gobbraghey 'sy turryssid 'sy lhing shoh, gra dy jean theay Vannin cur yn feysht, c'red vees cheet magh ec jerrey yn oardagh ta goll er, er yn oyr dy vel slane failleydys ain, as dy vel sleih ain ayns dellal ta gobbraghey feer, eer chreoi as geeck keeshyn, as keesh 10% elley, as c'red vees cheet magh ec jerrey yn oardagh myr vondeish da'n cho-voodeeys as da dy chooilley pheiagh. T'eh gra nagh vel monney feanish dy vel veg vees jannoo dy mie.

---oooOooo---

Ta Barrantagh Balley Rhumsaa, Lamara Craine, gra, ec y traa t'ayn, dy vel ee smooinaghtyn nagh jean ee cur stiagh reesht dy ve ny Barrantagh reesht ayns ny reihyssyn Mee Averil shoh cheet, agh t'ee gra dy by vie lhee fakin tooilley sleih cur stiagh 'sy reihys. 

Ta Bnr Craine gra, bentyn da sleih ve arryltagh dy heet dy ve Barrantagh as dy yannoo reaghyssyn son ny ardyn oc, dy by hreih eh nagh vel agh earroo moal eh, as t'eh jeeaghyn nagh vel monney sleih goaill sym ayns cheet dy ve Barrantagh. T'ee gra dy vel eh feer trimshagh as oyr son ve trome-chreeagh ayns rieughid, dy vel whilleen sleih dy bunnidagh geearree gaccan, geearree jannoo plaiynt, geearree dobberan, mychione ny vees taghyrt 'sy valley oc as yn aght foddee eh goll er stiurey ny share, agh nagh vel ad arryltagh dy yannoo veg er-nyn-son hene as nagh vel ad arryltagh dy chur roish y traa oc hene dy yannoo eh. 

Ta Bnr Craine gra dy vel shen ooilley yindyssagh, cremmey sleih ta jannoo shen, as dy vel ee geddyn mooarane cremmey myr shen, agh nagh vel peiagh erbee elley arryltagh dy yannoo eh, myr shoh dy vel dy jarroo feme er fakin sleih, as er-lheh adsyn ta gra wheesh as ta barelyn cho mooar oc, cheet rhymboo as cur bree da ny fockleyn oc, as cur stiagh dy ve ny Varrantagh.

Ta Bnr Craine gra dy vel three blein er ve jeant eck nish, as dy vel ee er n'obbraghey dy creoi as dy vel ee er chur eab er jannoo e cooidshare, as dy vel eh er n'yannoo urree, dy vel eh er n'yannoo er y claynt inchynagh eck, dy vel eh er n'yannoo er y choorse eck, as dy vel eh er n'yannoo er y vea phersoonagh eck, myr shoh dy vel ee er n'ghoaill urree mooarane 'syn aght shen, as foddee dy jean shiartanse dy leih feddyn magh dy vel eh ny phaart sassey er-nyn-son, nagh vel wheesh eiyrtys jiooldagh er y vea oc as ren eh er shen ecksh, agh dy vel ee geearree ve oney, ve foshlit, dy ren eh.

Ta Bnr Craine gra dy vel eh doillee goaill y doolane jeh ve dty Varrantagh, as cur-rish y theay, agh ny yeih nagh vel eh femoil son peiagh ennagh dy chur eh hene magh 'syn aght ren ish. T'ee gra dy vel ee dy mennick er n'ghoaill ayrn ayns resooney magh dy geyre, as dy vel eiyrtys jeh shen, agh er-lhee dy vel ymmodee sleih dy cummyssagh reirey shen foddey ny share, myr shoh er-lhee dy lhisagh ad. 

Ta Bnr Craine gra dy vel fys er ynnyd eggey y Reiltys bentyn da cheet dy ve Barrantagh,, as dy yinnagh ee guee er sleih dy yannoo shen, er yn oyr dy vel shin feme dy debejagh caghlaays, chaghterys as sleih ta jeean dy ghoaill ayrn.

Ta Bnr Craine gra dy vel ee smooinaghtyn mysh 90% nagh jean ee cur stiagh dy ve reiht reesht Mee Averil. Agh t'ee gra dy vel ee treishteil dy bee feme er teiy y cheayrt shoh son y chied cheayrt rish 12 vlein, as dy jean sleih cur stiagh dy ve nyn Marrantee ayns skeeraghyn er y twoaie vooar neesht. By vie lhee neesht fakin tooilley mraane goaill ayrn 'sy pholitickagh.

---oooOooo---

Bee'n Challoo ry akin ayns strane noa dy chlaareyn chellveeish son yn ammyr U&Dave. 'Sy strane dy chiare chlaare, bee Guy Martin cur eab er cooilleeney obbyr jeh caghlaaghyn sorch, as son fer jeh ny claareyn shoh hie eh marish fwirran Treisht Bea-Feie Vannin dy cheau shiaghtin myr wardoon bea-feie er y Challoo. 

Son y strane dy chlaareyn, enmyssit Startaghyn Kiart Guy Martin, ta Guy Martin gra dy row eh dy kinjagh goaill yindys jeh sleih ta mainstyryn y cheird oc, as er-lheh tra t'ad goaill ayrn 'sy chree jeh, as dy nee onnor eh dy obbraghey liorish shiartanse dy leih ta feer symoil as dy gheddyn magh big beg mychione yn aght as yn oyr t'ad jannoo eh. T'eh gra dy vel ymmodee startaghyn as v'eh rieau geearree cur eab orroo, as dy beagh caa echey dy ghoaill ayrn as dy ynsaghey veih sleih aghtal ta gobbraghey dy creoi, eisht dy vel eh lane arryltagh dy yannoo shen.  

---oooOooo---

Ta Ard Sheckter Sheshaght Troareyderyn Eeast Vannin, yn Dr David Beard, gra dy vel yn eeastaght foast ny jeidys doillee er-nyn-son ta gobbraghey ayn, agh dy vel reddyn jeeaghyn mie dy liooar son yn traa ry heet. T'eh gra dy vel costyssyn elley shoh orroo son ymmyrkey troaryn harrish Mooir Vannin, nagh vel er ny cohirreyderyn oc, myr shoh chammah's ve doolaneagh 'sy vargey dy vel eh doolaneagh bentyn da ny costyssyn.   T'eh gra, myr shoh, dy nee foast dellal doillee, dy nee jeidys doillee eh dy ve ayn ec y traa t'ayn, agh dy vel eh fakin dy vel traa ry heet feer vie echey er coontey ny sthockyn as yn aght t'ad er n'ghoaill kiarail jeu.

---oooOooo---

Va'n vee shoh chaie fer jeh Meeaghyn ny Nollick s'choe va rieau recortit ayns Mannin. Ta'n Oik Emshyraght ayns Runnysvie gra dy row tempreilyssyn 'sy vee 1.6oC erskyn y tempreilys er-mean jeh ny 30 blein t'er n'gholl shaghey, as myr shen dy row eh Mee ny Nollick s'choe neayr's 2018, as 'sy cherroo ynnyd rish fir elley jeh Meeaghnyn ny Nollick s'choe va recortit.

Va'n Nollick meein er-lheh, lesh tempreilys sinshley er yn oie 10.5 oC moghrey Laa ny Nollick, va'n tempreilys cho ard as v'eh rieau 'sy recortys.  Agh v'eh mee ghullyr dy liooar v'ayn, lesh 23.8 oor dy hoilshey ny greiney recortit – yn towse sinshley neayr's y vlein 1977.

---oooOooo---

Va three cummaltagh Vannin er ve enmyssit mastey onnoryn ny bleeaney noa. Ta Howard Parkin er jeet dy ve Oltey yn Impiragh Goaldagh son ny shirveishyn echey bentyn da toiggalys er astronom, as eh gynsaghey y chooish shen 'sy Cholleish rish 40 blein as fer jeusyn hug er bun Sheshaght Astronomagh Ellan Vannin. Ren eh shirrey stayd Speyr Dorraghey son yn Ellan.

Ta Pat Costain, Captan Skyrrey Pharick, er jeet dy ve Oltey yn Impiraght Goaldagh neesht son ooilley t'er ve jeant eck son shirveish y theay as cooishyn giastyllagh. Chammah's goaill ayrn ayns Keeill ny Saasilee ayns Glion Maye as shirveishagh myr Barrantagh Skyrrey Pharick rish ny sodjey na 30 blein, t'ee ny treishteilagh as caairlagh jeh Shap Giastyllys Phurt ny Hinshey, t'er chosney ny shlee na £2 millioon neayr's v'eh currit er bun 'sy vlein 2001.

Ta Boyn yn Impiraght Goaldagh er ve currit da Gillian Cowley son ny shirveishyn eck da Undinys Ashoonagh Reeoil y Vaatey Sauailagh 'syn Ellan. Haink ee dy ve oltey Guild Baatey Sauailagh Doolish 'sy vlein 1991, haink ee dy ve ny Caairlagh 'sy vlein 2005, as t'ee foast 'syn ynnyd shen. 'Sy traa shen as ish ny leeideilagh, ta'n Guild er chosney mysh millioon punt. 

Chammah's ny three boynyn shen, ta Moylley y Lhiass Chiannoort er ve currit da Sheila Healy son yn obbyr ecksh ayns yn 20 blein t'er n'gholl shaghey da'n Leejoon Goaldagh.
 

More from Manx Gaelic