
Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 10oo Mee Vayrt 2025
Ta'n Shirveishagh Tashtee, as Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, yn Fer-lhee Alex Allinson, gra dy vel Kiarail Vannin jeeaghyn er aghtyn dy chur shirveishyn slaynt cho fondagh as vees possible dy haghney ceau rour 'sy vlein argidoil shoh cheet. T'eh goaill rish dy vel eh tarmestit dy vel eh ersyn shirrey er Tinvaal dy choardail rish £20 millioon elley dy eeck son shirveishyn slaynt mleeaney. Shoh son faaishnys dy bee £15.8 millioon ceaut rour ec Kiarail Vannin, lesh argid elley er yn oyr dy vel faaishnys jeh tooilley gaueyn. T'eh gra dy vel costyssyn as aggyrt vees bishaghey cur doolane foue ayns reaghey claare argidoil son kiarail slaynt.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel eh doillee dy chur claare argidoil lane-chiart 14 mee rolaue, as dy chur er sleih freayll rish shen. T'eh gra dy nee baghtal eh dy vel caghlaaghyn raa er ve ayn mychione giarraghyn ayns kiarail slaynt. T'eh gra, ny vees Kiarail Vannin shirrit er dy yannoo, shen dy yeeaghyn er y chlaare argidoil eck, as cur yn aght smoo fondagh jeh livrey ny shirveishyn shen da sleih, as dy mennick dy vel eh orroo scughey kiarail magh ass ward y thie lheiys as stiagh ayns thieyn sleih.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra dy vel yn argid elley seose gys £20 millioon, er yn oyr dy vel ad treishteil dy vod ad cheet stiagh ec ny sloo na shen, agh choud's ta shin cheet gys jerrey ny bleeaney argidoil dy vel kuse dy chostyssyn elley bentyn da gaueyn jeh sleih ve currit gys trass chiaraileyder, chammah's kuse dy chostyssyn jeh ard-vieys as feme orroo cur-rish ad.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra, dy mennick tra t'ad cheet dy hirrey argid elley ec jerrey ny bleeaney argidoil dy vel fys oc er ny vees ad foshlit da ayns rieughid, as dy row ad cur faaishnys jeh mysh £15 millioon ceaut rour, cheet gys jerrey ny bleeaney, as dy by vaghtal eh dy vel fys oc, foddee Jerrey Geuree as Toshiaght Arree ve traaghyn doillee bentyn da slaynt y cho-voodeeys ain, as cur preayssyn elley er yn rheynn, myr shoh nish dy vel ooley share er ny vees taghyrt.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra, bentyn da kiarail slaynt, dy vel fys ain dy vod un surransagh goaill toshiaght er druggaghyn noa costal wheesh as £100,000, as foddee un surransagh goll har ayns etlan son kiarail er-lheh costal kuse dy cheeadyn dy housaneyn dy phuint. T'eh gra myr shoh dy vel shoh cur coodagh argidoil dy eeck ooilley ny costyssyn shen choud's ta shin goll gys jerrey Mee Vayrt, as eisht dy vel Tinvaal er choardail rish claare argidoil noa son Kiarail Vannin goll veih'n 1 Mee Averil son y vlein shoh cheet, as dy bee'n Tashtey gobbraghey roo as jannoo shickyr dy vel shen dy liooar dy chur ny shirveishyn ta shin feme.
My vees Tinvaal coardail rish cur £20 millioon elley, hig yn argid shen ass tashtaghyn yn argid freillt. Ta'n Fer-lhee Allinson gra nagh vel shen red ennagh t'eh geearree jannoo, agh, tra t'ad cummey y chlaare argidoil dagh blein dy vel kuse dy hashtaghyn taghyrtagh ayn, as dy row ad jannoo ymmyd jeu son caghlaaghyn ceau rour neu-yerkit ny preayssyn veih bolgey argidoil myr ta shin fakin kiart harrish y reiltys, as er-lesh dy vel shoh soilshaghey magh reesht y scansh son y reiltys jeh jannoo shickyr dy vel claare argidoil jeant corrym ain, dy yannoo shickyr dy vel dy chooilley rheynn – cha nee slaynt ynrican, agh dy chooilley rheynn - freayll rish y chlaare argidoil oc choud's ta shin goll er nyn doshiaght.
Ta'n Fer-lhee Allinson gra, ny yeih shen, dy vel eh doillee dy liooar tra ta sheshaght ayn gollrish Kiarail Vannin, vees ayns rieughid bentyn da bunnys dy chooilley pheiagh 'syn Ellan, as vees cur reayn feer, eer vooar dy hirveishyn, dy mennick ec costys feer vooar.
Agh ta'n eear Hirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, as Oltey elley yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, gra dy vel y Currym noa jeant aarloo ec y reiltys son Kiarail Vannin, as Plan Obbree Kiarail Vannin magh ass shen son y vlein argidoil 2025-26, soilshaghey magh leodaghey agglagh ayns eaghtyr ny shirveishyn son pobble yn Ellan.
Hed yn daa ghocamad roish Tinvaal shiaghtin laa ny vairagh, as ta'n Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay nish, Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Yiass, Claire Christian, treealey resooney magh cadjin er y chooish. Shen dy ghra dy jean Olteynyn resooney magh cooishyn cochianglt rish ny docamadyn, agh nagh bee caa son Olteynyn dy cheau teiy ayns foayr jeh ny noi'n Churrym ny'n Phlan Obbree hene.
Ta Kiarail Vannin plannal dy yannoo ny sloo yn earroo dy lhiabbaghyn 'sy thie lheihys, dy chaglaa criteria son ve reihalagh son oardrailyn lhee as bishaghey reihyn son kiarail slaynt phreevaadjagh myr ayrn jeh eabyn dy spaarail argid. Ta coontey giare jeh earroo dy vreeaghyn myr ayrn jeh'n Phlan Obbree son 2025-26, as t'adsyn goaill stiagh:-
- jannoo ny sloo yn earroo dy lhiabbaghyn son cooishyn geyre, vel shen corpagh ny inchynagh, ayns thieyn lheihys, dy phohlldal saaseyn cheumooie jeh thieyn lheihys;
- caghlaaghyn da criteria son ve reihalagh son oardrailyn lhee;
- gurneil as oaseirys jeant ny s'geyrey dy yannoo ny sloo foast ny vees goll er ceau er olteynyn banc y wirran as veih jantyssyn;
- livrey kiarail ayns thieyn lheihys as 'sy cho-voodeeys ayns aght smoo fondagh bentyn da costyssyn;
- jannoo ny sloo yn towse dy argid ceaut er kiarail cheumooie jeh'n Ellan trooid gurneil smoo as jannoo tooilley dy gheddyn sleih thie reesht;
- bishaghey kiarail slaynt phreevaadjagh as cosney argid ayns aghtyn traghtee;
- plannal curmyn son startaghyn;
- jannoo ymmyd jeh aghtyn smoo fondagh bentyn da costyssyn ayns reaghey kiarail y theay.
Ta Mnr Hooper cheet er ny plannyn myr kiarail grait dy baghtal dy ghiarrey shirveishyn y Hirveish Claynt Ashoonagh as dy heiy sleih gys reihyn preevaadjagh. T'eh cheet er myr yn soiagh smoo er kiarail y Hirveish Claynt Ashoonagh ta'n Ellan rieau er nakin.
Ta Mnr Hooper gra, dy bunnidagh, dy vel y docamad jeeaghyn dy ghra nagh jean ad cur lheihys da sleih, dy vel shen yn bun jeh, as dy vel un sampleyr jeh shen cheet dy moghey 'sy Churrym, as dy vel fer jeh ny deanyn ta'n rheynn er reaghey, shen nagh jig traaghyn fuirraghtyn 'sy rheynn drogh-haghyrt as egin cheet dy ve veg ny smessey. T'eh gra nagh jig ad dy ve ny share, as dy vel shen magh ass yn uinnag, agh nagh jig ad dy ve ny smessey, as shen yn dean oc son y vlein, vees injil dy liooar, agh, tra ta sleih lhaih ny sodjey 'sy docamad, dy vel Kiarail Vannin goaill-rish foddee nagh jig eh lhee cooilleeney shen, er yn oyr, tra ta cumrail er cur lheihys da surransee, eisht dy vel caa mie dy bee feme er cur lheihys da ny surransee shen 'sy rheynn drogh-haghyrt as egin, as dy vel shen ry akin scruit sheese son sleih dy lhaih er-nyn-son hene.
Ta Mnr Hooper gra dy vel eh 'sy docamad shen, dy vel eh gra dy by hreih mooar eh lhieu agh nagh jean ad cur lheihys da sleih, dy jean mayd cumrail lheihys, as shen dy ghra foddee dy jig sleih dy ve cho ching dy vel feme orroo goll gys yn rheynn drogh-haghyrt as egin, as dy bee builley ass shen er traaghyn fuirraghtyn. T'eh gra nagh vel shen agh yn chied chooish vees lheimmey magh veih'n docamad shen. T'eh gra dy nee docamad eh erskyn credjue.
She Mnr Hooper va'n Shirveishagh roish my ren eh irree ass yn oik shen Jerrey Fouyir shoh chaie. T'eh gra dy vel yn doilleeid lesh ve Shirveishagh ayns Coonceil ny Shirveishee, shen nagh vel agh un choraa t'ayn, as dy daink eh er ooilley ny cooishyn jeh imnea shoh mygeayrt y voayrd shen, as dy row yn doilleeid nagh row y pohlldal 'sy chamyr shen, nagh row y pohlldal ayn, as myr shoh, fy yerrey hoal, dy jinnagh eh rieau cheet gys reaghys ayn veagh Coonceil ny Shirveishee er n'ghra, edyr dy row eh dy yannoo shen, ny dy row eh dy irree ass, dy beagh shen dy kinjagh er ve myr dy beagh eh. T'eh gra dy row eh treishteil dy ve 'sy chamyr, dy jinnagh eh cur jee y choraa echey as y chaa dy chaghlaa yn aigney oc, agh nagh haghyr shen, as nagh jinnagh eh taghyrt, as dy row shen feer vaghtal da, ayns rieughid, as dy nee shen fy yerrey dimman eh harrish yn oirr. T'eh gra dy row eh smooinaghtyn dy vod eh caggey noi shoh dy kiart veih'n cheusthie, agh nagh jinnagh eh taghyrt.
Ta Mnr Hooper gra, ny keayrtyn my vees oo geearree gra dy vel feme aym er mee-choardail rish shoh, dy vel eh ort's irree ass, shen y coarys as dy vel eh gennaghtyn dy nee lane-chairagh eh, as er-lesh nagh beagh eh er ve kiart dy chur eab er tannaghtyn myr Shirveishagh er y cheusthie, choud's ec y traa cheddin dy breeoil cummal troddan noi policy y reiltys, nagh beagh shen er ve yn ymmyrkey kiart, myr shoh dy vel feme er gra traa ennagh dy vel shoh ny linney jiarg harrish nagh vel mee arryltagh dy gholl. T'eh gra, er-e-hon, y linney jiarg harrish nagh row eh arryltagh dy gholl, va shen leodaghey dy mooar ny shirveishyn slaynt ain as preevaadjaghey ny shirveishyn slaynt ain.
Ta Mnr Hooper gra dy ren eh clashtyn yn Ard Shirveishagh aa-hickyraghey shin nagh beagh shen yn aght, agh eisht wheesh as shen hug eh yn Shirveishagh Slaynt dy aa-hickyraghey shin nagh row giarraghyn ry heet, as haink eh magh nagh row shen firrinagh noadyr, myr shoh dy beagh eh feer doillee, er-lesh, credjal veg erbee t'ad ginsh dooin, as er-lheh tra t'ad goll er as clou docamadyn ta goll noi reddyn t'ad er ninsh hannah da'n theay.
Bentyn da Bnr Christian cheet stiagh 'syn oik myr Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, ta Mnr Hooper gra dy beagh ee er jeet stiagh ayn as fys eck er yn aght va reddyn goll, er yn oyr nagh row eshyn tostagh mychione ny doilleeidyn va jannoo orroo, as va kiart yn un vriwnys eck dy yannoo as va jeant echey, shen dy ghra, vel ee coardail rish shen ny dyn, as nish ta daa reih eck: dy vel ee gra edyr dy vel ee coardail rish shoh as ta mee arryltagh dy ve'n fer ta seiy trooid yn eh shoh, ny t'ee gra nagh vel ee arryltagh dy yannoo shoh as shassoo seose as gra dy jean ee irree ass. T'eh gra, fy yerrey, mannagh vod y reiltys feddyn peiagh erbee vees arryltagh dy yannoo shoh, dy beagh feme oc er caghlaa yn ymmyrkey oc, er yn oyr dy vel feme er peiagh ennagh ve freggyrtagh er-e-hon, dy vel shirveishagh ayd t'er hassoo seose as er n'ghra dy vel shoh yn red kiart dy yannoo.
Ta Mnr Hooper gra dy vel Bnr Christian er chur yn eddin eck er toshiaght y Churrym as t'ee er screeu roie-raa feer veg, as dy vel y docamad ain vees dy bunnidagh er chee jannoo reddyn gollrish jannoo ny sloo yn earroo dy lhiabbaghyn vees ry gheddyn, leodaghey eaghtyryn dy hirveishyn ta ry gheddyn 'syn Ellan. T'eh gra nagh vel y clane red agh erskyn credjue ayns rieughid, as dy vel yn eie nagh vel Bnr Christian er ve 'syn oik agh rish traa giare myr shoh cha nel eh possible er chor erbee dy vel y foill urreeish, agh dy feer dy vod eh aa-hickyraghey sleih nagh row veg jeh shoh ayns rieughid reaghit dy haghyrt Jerrey Fouyir tra ren eshyn irree ass, dy vel ooilley jeh shoh er ny lhiassaghey neayr's shen, neayr's ren yn Ard Shirveishagh cur jeeragh y Currym as y Plan Obbree. T'eh gra dy vel ooilley yn stoo shoh er jeet magh ass neayr's ren eh faagail y reiltys.
Ta Mnr Hooper gra nagh row plannyn ayn dy yannoo yn lieh-ayrn jeh'n stoo shoh, as dy vel paart jeh fys feer noa, eer dasyn hene, as dy nee stayd feer imneagh dy ve ayn tra nagh vel yn reiltys er chur-lesh red ennagh gys Tinvaal son coloayrtys as resooney magh as coardail, dy vel ad gra dy bunnidagh dy nee fait accompli ta shoh, shoh ny ta shin jannoo.
Ta Oltey yn Chiare as Feed son Connaghyn, Julie Edge, gra dy jean ee caggey lesh ooilley e niart noi cooish t'ayns y Churrym noa t'er ve jeant aarloo son Kiarail Vannin, as magh ass y chaghlaa shen veagh menkid jeant ny sloo jeh scrutaghtyn son monnaghyn jeh kanghyr keeagh as kanghyr cervix ec mraane. Ec y traa t'ayn ta scrutaghtyn jeant dagh nah vlein, agh rere y chaghlaa shoh da Currym Kiarail Vannin, veagh scrutaghtyn jeant dagh trass vlein.
Ta Bnr Edge er loayrt rish yn Shirveishagh Christian as rish sheshaghtyn giastyllagh bentyn da'n changhyr, as t'ee gra dy vel yn treealtys cur boirey er sleih. T'ee gra, choud's dy jean leodaghey yn shirveish spaarail costyssyn, nagh jean eh spaarail bioys, as t'ee cur eam son resooney magh er y chooish ayns Tinvaal.
Ta Bnr Edge gra dy nee lane-scanshoil eh geddyn enn lhee dy moghey, lheihys s'tappee as sleih ta cheet dy ve couyral tannaghtyn myr seyraanee clayntoil 'sy cho-voodeeys ain as ablid oc dy reayll rish obbraghey. T'ee gra, my vees sleih fy yerrey ayns feme jeh tooilley lheihys, radio-therapy, cyclotherapy son tumouryn ny eer red ennagh smoo bunneydagh, nagh vel sleih ayns rieughid goll er cur ny reihyn share ayns bioys.
Ta Bnr Edge gra dy vel fys eck dy vel eh goll er gra dy nee jeh stundayrt airhoil eh, agh lhig dooin ve jeh stundayrt airhoil ayns Ellan Vannin, raad ta shin pumpal millioonyn dy phuint stiagh 'sy chirveish claynt ain, as dy vel shoh un shirveish as foddee eh spaarail bioys, as jannoo ny sloo ny costyssyn jeh lheihys sheeynt magh liorish jannoo eh dy moghey, as dy lhisagh shin ve jannoo eh.
Ta Bnr Edge gra dy vel yn chooid smoo jeh'n theihll jannoo chemo, as nagh vel ish aarloo dy lowal da Ellan Vannin – dy vel shin nyn Ellan seyr, dy vel shirveish claynt seyr ain – nagh vel eh orrin geiyrt er cliaghtaghyn y Reeriaght Unnaneysit, as dy vel fer jeu, as dy jean ee caggey lesh ooilley e niart bentyn da. T'ee credjal dy vel yn Shirveishagh, as chammah's shen dy dooyrt yn Ard Shirveishagh eh, nagh jean veg cur builley er yn eiyrtys son surransee. T'ee gra dy vel shoh ny vuilley oddys jannoo er yn eiyrtys son surransee.
Ta Bnr Edge gra dy vel ish hene er ve ny surransagh kanghyr keeagh, as dy row enn currit er dy moghey, as gollreeish hene as ymmodee mraane elley roosyn t'ee er loayrt, dy beagh ad er n'gholl gys trass vlein, veagh ny eiyrtyssyn er ve neu-chasley rish.
As feysht urree, vel sheshaghtyn giastyllagh bentyn da'n changhyr er loayrt ree, ta Bnr Edge gra dy vel yn daa heshaght ghiastyllagh bentyn da'n changhyr er ve, as dy vel ad ooilley jeh'n un varel, dy vel shoh spaarail costys, nagh jean eh spaarail bioys, ny cur eiyrtys share son surransee. T'ee gra dy vel ee er loayrt rish yn Shirveishagh, as dy vel eh ee er chur fys jee nagh vel ee credjal dy vod ee cur shoh stiagh 'sy Churrym myr t'eh. T'ee cheet er treealtys hie trooid Tinvaal 'sy vlein 1997, dy row reih liorish Tinvaal eh dy yannoo shirveish son pobble Ellan Vannin jeh scrutaghey son kanghyr keeagh dagh nah vlein, er-lheh [son mraane] veih 50 bleeaney dy eash.
Ta Bnr Edge gra nagh vel ee credjal dy vod eh ynrican cheet stiagh ayns Currym, as nagh vel shen ry hoaiaghey jeh. Er-lhee, lesh reaghys Tinvaal dy vel shen aigney Tinvaal, as dy vel ee credjal dy lhisagh shen cheet back gys Tinvaal, ta ny cooish vees cho criticoil dy gholl er resooney magh.
Ga dy row Bnr Edge er loayrt rish yn Shirveishagh Christian, t'ee gra son shickyrys nagh vel ee er n'gheddyn veg er-lheh back foast, agh dy row ee feer jeean dy gholl as jeeaghyn er shoh. T'ee gra dy loayr ee ree mychione Hansard Tinvaal t'eck, as son shickyrys er-lhee nagh row fys ec yn Shirveishagh er, as dy jinnagh ee son shickyrys goll ersooyl as jeeaghyn er shoh as jannoo shickyr dy row geill er ve currit da roish my jagh eh stiagh 'sy Churrym, agh nagh vel ee er n'gheddyn y fys back shen foast.
Ta sheshaghtyn giastyllagh bentyn da'n changhyr cur eam er yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay dy smooinaghtyn reesht er kuse jeh ny treealtyssyn ayns Currym noa Kiarail Vannin. Ta Caairlagh Possan Pohlldal son Kanghyr Keeagh, Julie Stokes, cur coontey jeh'n treealtys dy chur scrutaghtyn noi kanghyr keeagh as cervix gys dagh trass vlein ayns ynnyd jeh dagh nah vlein myr kesmad er-ash, as dy row greain as scoagh urree tra ren ee geddyn magh mychione y treealtys, as dy dug ee eam chelleeragh er yn Shirveishagh Slaynt.
Ta Bnr Stokes gra dy vel 130 cooishyn jeh kanghyr keeagh ry gheddyn 'syn Ellan [dagh blein] as dy vel enn currit er yn lieh-ayrn jeu trooid scrutaghtyn. T'ee cheet er myr aght croutagh dy spaarail skillin ny ghaa. T'ee gra, foddee dy jean eh spaarail argid, agh son shickyrys nagh jean eh spaarail bioys peiagh ennagh, er yn oyr dy vel claare scrutee dagh nah vlein 'syn Oarpey ayns rieughid prowal dy gheddyn leodaghey 25-30% ayns baase ayns mraane eddyr 50 as 74 bleeaney. T'ee gra nagh vel eh agh prowal, magh ass cur enn er dy moghey, nagh vel feme agh er obbraidyn sloo bunnidagh, druggaghyn sloo costallagh, earroo sloo dy laghyn 'sy thie lheihys, trauma sloo son ny surransee as son ny lughtyn-thie oc. T'ee gra dy vel feme er goaill tastey jeh shoh, agh dy vel ee fo aggle nagh vel yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay as Slaynt y Theay jannoo shen, nagh vel ad agh jeeaghyn er y vun-linney, dy vel ad jeeaghyn er spaarail kiart nish, as nagh vel ad ayns rieughid smooinaghtyn er slaynt ny surransee.
Ta Bnr Stokes gra dy row ee smooinaghtyn dy row Ellan Vannin currit da cur lhiettrimmys er kanghyr, goaill ayns laue kanghyr dy moghey, dy row ee smooinaghtyn dy row shen bun ny cooish, agh nagh vel eh er chor erbee. T'ee gra dy row ee er ve ny harryltagh chymsaghey argid rish ny 14 bleeaney t'er n'gholl shaghey, as nagh vel ee rieau er nakin lheid y chesmad er-ash myr shoh ayns ooilley yn traa shen. T'ee gra dy vel greain urree as dy vel ee scoaghit dy jean ad lowal da kanghyr dy hannaghtyn gyn enn er rish 12 vee ny sodjey, as dy vel shen dy bunnidagh ny t'er haghyrt, as dy jean mayd feddyn ny kanghyryn shen ec keim foddey ny smoo, ayn bee ad feme foddey ny smoo dy chur stiagh orroo, ayn ta bioys sleih ayns gaue as ayn ta ny eiyrtyssyn braew foddey ny smessey.
Ta Bnr Stokes gra dy jean yn sheshaght ghiastyllagh jannoo cre erbee vees orroo jannoo dy chur sthap er shoh veih taghyrt, as nagh vod ad credjal dy vel shoh ayns rieughid goll er seiy trooid er niart, as jeant ayns aght feer chroutagh, nagh row coyrle er ny hirrey orroo, myr sheshaght ghiastyllagh t'er vaih millioonyn ayns kiarail cheeagh ayns Ellan Vannin, nagh row coyrle er ny hirrey orroo, as fys eck nagh row coyrle er ny hirrey er yn daa heshaght ghiastyllagh elley bentyn da kanghyr keeagh, as t'ee gra dy row shoh red ennagh jeant dy croutagh dy chur eab er spaarail skillin ny ghaa, as nagh jean ad lhiggey da taghyrt. T'ee gra dy bee aghin oc er-linney, as dy vel ee cur booise da dy chooilley pheiagh t'er chur eam urree y moghrey shen lesh fys as lesh pohlldal, as dy vel ee briaght jeu ooilley, my sailliu, dy gholl gys Olteyn yn Chiare as Feed eu, as dy bee ad jeeaghyn er quoi vees cummal seose shoh as quoi nagh vel.
Ta Bnr Stokes gra dy lhisagh Oltey yn Chiare as Feed erbee sur-smooinaghtyn dy trome-chooishagh er yn aght t'eh goaill ayns laue shoh nish, as ny t'ad dy yannoo, as dy vel feme ain er shoh dy chaghlaa, as dy vel feme ain er cooney dy chur ersyn caghlaa back gys y stayd va shin ayn, as nagh jean ad scuirr veih derrey vees shen taghyrt.
Da'n feysht, cre vees yn imnea smoo ec Bnr Stokes ass y chooish shoh, t'ee gra dy vel eh sleih geddyn baase, mraane geddyn baase. T'ee gra dy vel 130 kanghyr keeagh dagh blein ayns Ellan Vannin, as dy by chosoylagh eh foddee dy vel yn lieh-ayrn jeh shen ry gheddyn trooid scrutaghtyn, as dy jean yn sleih shen coayl caa, nagh bee ad ry gheddyn rish blein ny sodjey as dy bee'n blein elley shen dy aase, as nagh vel shen mie dy liooar er chor erbee.
Ta eear fer lhee obbraidagh, va ny oltey jeh'n phossan ren cooney lesh cur er bun scrutaghtyn 'syn Ellan 'sy vlein 1998, Malcolm Clague, as eh Caairlagh Sheshaght Noi Kanghyr Ellan Vannin, credjal dy jean sheeyney magh ny scrutaghtyn veih dagh nah vlein gys dagh trass vlein cur magh y chaghteraght neu-chiart da sleih, as er-lheh er yn oyr dy vel yn sheshaght ghiastyllagh jeeraghey ny smoo er cur eab er cur whilleen ben as vees possible dy gheddyn scrutaght dy mennick. T'eh gra dy vel eh jeeaghyn dy ve noi resoon dy heeyney magh yn traa eddyr scrutaghtyn tra ta cur lhiettrimmys er as cur enn er dy moghey yn aght dy chur-rish kanghyr keeagh as kanghyr cervix.
Ta'n Fer-lhee Clague gra dy vel fys ain er dy vel tumouryn goaill toshiaght feer veg, dy vel ad gaase dy moal ec y toshiaght, agh dy vel ad goll ny s'tappee choud's t'ad cheet dy ve ny smoo, as my vees mammogram ec ben, as ec traa y vammogram foddee dy vel tumour beg nagh vel geddyn magh - as dy vel ad loayrt mychione millimeadaryn - ayns daa vlein my vees y tumour ayns shen as t'eh gaase, dy jean eh cheet gys mooadys er-lheh, agh my vees eh three bleeaney roish my vees enn currit er y tumour shen, dy vel eiyrtys jiooldagh er yn eiyrtys son surransagh. As ga dy vel ad gra dy vel spaarail costys cummyssagh ayns sheeyney magh y traa eddyr oc, ny t'ad geearree, shen ny vees yn red share son Manninee myr fir er-lheh.
Ta'n Fer-lhee Clague gra, harrish y Reeriaght Unnaneysit as 'syn Ellan ta mysh daa hreen gys three kerroo ayrn jeusyn as ta cuirrey orroo dy heet son scrutaght cheet son y whaaltys oc son mammogram.
T'eh gra dy vel shoh imnea beg elley t'echey ec y cheim shoh, my vees Kiarail Vannin dy chur magh y chaghteraght nagh vel feme ec sleih er mammogrammyn cho mennick as roïe, eisht foddee dy jean eh cur er sleih gennaghtyn as cur ad veih cheet er nyn doshiaght, as adsyn smooinaghtyn nagh vod eh madyral monney ansherbee.
Ta'n Fer-lhee Clague gra dy vel adsyn ayns shen myr sheshaght ghiastyllagh cur eab er tayrn geill da kanghyr, cur eab er greinnaghey mraane dy heet er nyn doshiaght son prowalyssyn smearey cervicagh as son mammogrammyn, as dy vel Kiarail Vannin foddee cur magh chaghteraghtyn dy ghra nagh vel eh madyral. T'eh gra cur enn dy moghey, cur lheihys dy moghey, shen dy ghra dy vel sleih back gys bioys chadjin ny s'tappee, nagh vel ad feme wheesh lheihys, as dy vel shen spaarail cummyssagh aynsyn hene da Kiarail Vannin, myr shoh, dy vod cumrail ayns lheihys cur errey argidoil er yn shirveish, shaghey jannoo ny sloo eh.
Ta'n Fer-lhee Clague gra dy vel shoh gennaghtyn beggan gollrish kesmad er-ash, shegin da gra. T'eh gra, red ta cur creeaght da, shen dy vel tooilley obbyr goll er jannoo er scrutaghey, as ec y traa t'ayn dy by chosylagh eh dy vel mammography dagh nah vlein jannoo seose y stundayrt airhoil. T'eh gra dy bee prowalyssyn share 'sy traa ry heet, myr sampleyr cha nee agh un ven ass hoght as hig kanghyr keeagh dy ve jannoo urree, agh ny ta shin dy hirrey, shen son hoght ass hoght mraane dy heet er nyn doshiaght son scrutaghey lesh mammogrammyn. T'eh gra ny vees feme orroo jannoo dy spaarail argid, shen dy chur enn er ny mraane as smoo lickly eh dy jean kanghyr keeagh orroo as scrutaghey adsyn, gyn ve eignit dy ronsaghey ny mraane as cha nee lickly eh dy jean kanghyr keeagh orroo.
Cooish elley bentyn da Kiarail Vannin, as haink toshiaght er shoh roish my row y Currym noa as y Plan Obbree echey draghtit son y vlein shoh cheet, ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Joney Faragher, cur eam son caghlaa y reaghys dy scuirr veih seshoonyn keird phaarant eddin ry eddin son mraane torragh. Ec y traa t'ayn cha nel cooney elley goll er chebbal da mraane torragh - vel shen dy persoonagh ny er-linney – liorish y hirveish claynt, ny yeih dy ren Bnr Christian, 'syn oik eck myr Shirveishagh Slaynt as Kiarail y Theay, aa-hickyraghey Olteynyn dy beagh couyr noa ry gheddyn er-linney liorish dy moghey Toshiaght Arree.
Lesh sthap currit er seshoonyn keird phaarant, ren ben-reaylt ta ny taaue goaill toshiaght er chebbal lheid ny seshoonyn, gyn cooney erbee veih'n Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay ny veih Kiarail Vannin. Va seshoonyn keird phaarant eddin ry eddin foast goll er cummal son deiney ta nyn ayraghyn dy ve.
Ta Bnr Faragher gra nagh vel agh gennid dy yss er ve ayn ayns rieughid son mraane torragh, dy vel sthap er ve currit er seshoonyn persoonagh dy leayr, as nagh vel ny feeshagyn jeant aarloo foast, myr shoh nagh vel veg son mraane torragh 'sy traa shoh, vees, dy baghtal, jannoo seose doilleeid son yn eer oyr hene, nagh vel veg ayn, agh dy vel eh jannoo seose wheesh doilleeid nagh row y fys va currit jee kiart, as er-lhee dy vel feme ain er ve abyl dy ve nyn lhie er fys vees currit dooin ayns freggyrtyn 'sy Chiare as Feed.
Ta Bnr Faragher gra nagh lhisagh shin ve nyn lhie er shirveish arryltagh dy chur ny vees ny shirveish lane-femoil, lane-femoil dy bollagh son mraane torragh. T'ee gra dy vel fys eck dy vel brastylyn persoonagh ain son ayraghyn dy ve, as er-lhee dy vel shen feer vie, agh dy daink cubbyl jeh'n un cheintys jee as ny neesht jeu nyn mraane torragh, as nagh row ad abyl dy gheddyn entreilys da veg jeh'n phohlldal shen. T'ee gra nagh vod ee toiggal ny ta'n reiltys smooinaghtyn er liorish jannoo shoh, as er-lhee nagh vod shin lhiggey da shoh taghyrt, as goll er y hoshiaght nagh bee eh lowit, dy vel feme ain er geddyn back ny shirveishyn moiraghys ain
Ta Bnr Faragher gra dy nee feer jesh eh dy vel shirveish son ayraghyn dy ve, agh dy vel shen red ennagh as s'mie eh dy vel eh ain, agh dy vel shirveish ayn son mraane torragh, dy vel shen lane-femoil dy bollagh, as yn un red foddee ish smooinaghtyn er ayns shoh, shen dy vel Kiarail Vannin giarrey costyssyn, as dy vel yn Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay er choardail rish saaseyn dy ghiarrey costyssyn, as feme orroo jannoo red ennagh dy reayll cheusthie jeh'n chlaare argidoil, agh t'ee briaght yn oyr dy vel eh dy kinjagh shirveishyn son mraane?
Ta Bnr Faragher gra dy vel feme ain son cummal brastylyn keird phaarant, as dy vel mooarane ronsaght ayn vees soilshaghey magh y vondeish ta brastylyn keird phaarant cur-lesh, as fer smoo jeu ayns jannoo ny sloo yn rate dy lhag-chreeys post partum, as dy jean shen costal dooin foddey ny smoo na veg agh stiurey brastylyn, myr shoh t'ee briaght, cre'n strateish ayns shoh, cre'n resoon, as dy vel ee geearree fakin shen.
Ta Bnr Faragher gra dy vel eh goll er gra dy mennick nagh vel eh cochianglt rish costyssyn, agh dy vel eh y barel eck er y stayd, as er-lhee y barel ec ymmodee sleih elley, dy vel shoh cochianglt rish giarrey costyssyn, er-son nagh vel oyr erbee elley dy jinnagh ad bwoalley ad myr shoh ayns stayd elley. T'ee briaght, my vees oyr ayn, eisht cre'n fa nagh vel ad ginsh dooin cre ta'n oyr shen, er yn oyr nagh vel fys cheet back soilshaghey magh dy row sleih ayns rieughid geearree seshoonyn feeshag, nagh vel fys cheet back soilshaghey magh shen. T'ee gra, myr shoh, shen va inshit jee dy row shen va'n fys cheet back soilshaghey magh, agh nagh vel eh ny vees yn fys cheet back soilshaghey magh. T'ee briaght, myr shoh, cre'n oyr elley t'ad er n'yannoo y reaghys shen, as t'ee gra, foddee my vees ad cur dooin y soilshaghey magh shen eisht dy vod mayd fakin nagh vel eh giarrey costyssyn, agh choud as shoh, jeeish hene, shen dy mooar ny vees shoh.
Ta fer jeh ny Stiureyderyn son Shareaghey Kiarail Vannin, Shaun Stacey, gra dy bee er Kiarail Vannin eh cur er bun tooilley smaght argidoil as dy vel feme urree jeeaghyn er ny obbreeyn t'ee feme goll 'sy traa ry heet, agh foddee dy bee feme urree jeeaghyn er ny obbreeyn orroo nagh vel feme eck ny sodjey, as er yn aght foddee ad cur bree da shen.
---oooOooo---
Ta Barrantee Lezayre er choardail rish screeu rish yn Shirveishagh Bun-troggalys, yn Dr Michelle Haywood, dy ghra dy vel y Boayrd noi Billey Slattys Gurneilys Ynnydagh (Lhiassaghey) t'er n'gholl trooid yn Chiare as Feed nish as hed eh roish y Choonceil Slattyssagh 'sy nah cheim. Dinsh Cleragh y Voayrd, Lynn Smith, dy vel buird elley smooinaghtyn, myr cheayll shin ayns Traa dy Liooar yn shiaghtin shoh chaie, nagh vel y slattys treealit cooney lesh cooishyn ny lughtyn-reill ynnydoil.
Dooyrt Bnr Smith neesht dy bee co-choyrle er y faaue dy beagh pennys currit stiagh 'sy villey mannagh row lughtyn-reill ynnydoil cur bree da ny curmyn orroo. Dooyrt y Barrantagh Karl Brew nagh eh jeeaghyn dy row pennyssyn er yn Rheynn Bun-troggalys mannagh row eh cur bree da ny curmyn ersyn hene. Dooyrt eh, my vees eh currit er yn Rheynn dy chur red ennagh stiagh ayns ynnyd ny karraghey red ennagh cheusthie jeh 24 oor, lhisagh red ennagh ve ayn dy chur pennys er. Dooyrt Mnr Brew neesht, dy darragh eh dy ve pennys laaoil, dy vod eh cur lught-thie ynnydoil beg dy ve gyn argid.
Ren y Boayrd coardail dy beagh eh creen dy chur freggyrt da'n Shirveishagh roish my row reihyssyn da ny lughtyn-thie ynnydoil Mee Averil.
Agh choud's ta shin er chlashtyn dy vel imnea ec Barrantee Phurt ny Hinshey as Barrantee Phurt le Moirrey hannah mychione y villey, as nish ec Barrantee Lezayre, ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, gra nagh nee arganeagh ta'n billey. Myr cheayll shin ayns Traa dy Liooar y cheayrt shoh chaie, ga dy vel Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Veanagh, Chris Thomas, ayns foayr jeh'n villey, t'eh gra dy row reddyn jeant as grait ec Mnr Hooper ayns cur roish lhiassagh noa 'sy villey cur imnea er sleih.
Rere yn aght va treealtys Mnr Hooper scruit, veagh pooar ec y Rheynn Bun-troggalys dy chur er lught-reill ynnydoil erbee currym noa erbee as jeh sorch erbee, gyn cur caa da ny lughtyn-reill ynnydoil dy yannoo veg mychione shen, as lesh pennys orroo mannagh row ad biallagh da. Ta shiartanse dy lughtyn-reill ynnydoil er n'ghra dy vel shen neu-chairagh as oyr son aggle, as t'ad gaccan neesht nagh row co-choyrle kiart er ny chummal er y chooish.
Ren Mnr Thomas cur roish daa lhiassagh da'n ronnag treealit ec Mnr Hooper, as y dean echey dy veeinaghey ny va Mnr Hooper dy ghra. T'eh er chur cuirrey er ny lughtyn-reill ynnydoil dy loayrt rish mychione y smooinaghtyn oc er y ronney, as t'eh cur coontey giare jeh'n stayd myr brock, as dy vel yn Chiare as Feed as yn Reiltys er volley ad hene.
Agh ta Mnr Hooper briaght, lhisagh y boayl ayn ta peiagh ennagh baghey 'syn Ellan jannoo er ny shirveishyn dauesyn foddee eh geddyn entreilys. T'eh gra dy vel eh fosyn jannoo shickyr dy vel entreilys da ny shirveishyn cheddin ayns dagh ard as t'eh credjal nagh lhisagh sorch dy chronchor ve ayn, rere enmyssyn sleih. T'eh shassoo er nagh vel y billey jannoo seose red ennagh vees ro arganeagh.
Ta Mnr Hooper gra dy jinnagh yn un ronney ren eh cur roish, va er ny phohlldal liorish yn Chiare as Feed, cur kied da'n reiltys, lesh coardail Tinvaal, as lurg co-choyrle, dy bunnidagh dy chur currym er, ny dy chur er, lughtyn-reill ynnydoil dy chur shiartanse dy hirveishyn, as dy vel eh cur kied da'n reiltys dy reaghey stundayrtyn sinshley, agh dy vel feme er coardail Tinvaal. T'eh gra dy vel ny pooaraghyn shen ayns rieughid ayn hannah 'sy leigh, myr shoh dy vel pooaraghyn hannah ec yn Rheynn Bun-troggalys dy reaghey stundayrtyn sinshley son dy chooilley horch dy reddyn, myr shoh nagh vel shen aght noa dy heet stiagh er. T'eh dy jinnagh y bit vees noa 'sy ronney cur kied ayns firrinys da Tinvaal dy ghra dy vel yn red shen as foddee dy jean lughtyn-reill ynnydoil cur eh, dy vel ad gra nish shegin daue cur eh.
Ta Mnr Hooper gra dy vel ymmodee shirveishyn goll er cur liorish lughtyn-reill ynnydoil er yn oyr dy vel eh currit orroo rere yn leigh, dy vel eh orroo cooilleeney shiartanse dy reddyn, as dy vel shirveishyn elley t'ad cur er yn oyr dy vel yn leigh lowal ad dy yannoo shen, my vees ad geearree shen. T'eh gra dy vel shoh yn oyr dy vel neu-chormid cheet dy ve ayn, myr shoh dy vel Rhumsaa cur lioarlann, agh nagh vel Skyrrey Vreeshey – shen eh dy bunnidagh, as ny veagh jeant ec yn ronney shoh, yinnagh eh dy jarroo cur kied da'n reiltys, ny shaghey shen da Tinvaal, dy ghra ayns rieughid lhisagh entreilys da lioarlann ve ec dy chooilley pheiagh, as son y chooid smoo nagh vel ad boirit mychione yn aght t'ad jannoo shen, myr shoh foddee dy jean paart jeu geearree cur lioarlann er-nyn-son hene, myr ta Rhumsaa, as dy jean paart elley dy lughtyn-reill briwnys dy vel shen mooarane er-nyn-son tra ta shin beg dy liooar, myr shoh foddee dy jean ad cur toyrtys stiagh son lioarlann ec peiagh ennagh elley, ny foddee dy jean ad cur toyrtys da Lioarlann y Lught-thie ny da'n Lioarlann Queeyllagh.
Ta Mnr Hooper gra ec y traa t'ayn nagh vel shen taghyrt, ny sorchyn shoh son cur shirveishyn reihagh, as shen yn oyr dy vel ymmodee caghlaaghyn 'sy chooish, ny lhie er y voayl ayn ta sleih baghey, as yn oyr dy vel ny slhee shirveishyn ayns shiartanse dy ardyn na ayns ardyn elley. T'eh gra nagh vel eh coyrlaghey er chor erbee dy vel Tinvaal er chee goll ass e cheeayll as goaill toshiaght er cur currym er dy chooilley lught-reill ynnydoil dy chur dy chooilley red, dy beagh shen gyn resoon, agh dy vel eh cur roish y feysht ayns rieughid, lhisagh y boayl ayn ta peiagh ennagh baghey cur builley er y cheim dy hirveishyn t'eh dy gheddyn. T'eh gra dy vel y freggyrt da shen, shen dy by chosoylagh eh nagh vel, dy lhisagh shin ooilley ve geddyn y keim dy hirveish vees feer chosoyley ayns dy chooilley voayl. T'eh gra dy vel yn leigh myr t'eh, cur kied da'n reiltys trooid Tinvaal dy reaghey stundayrtyn sinshley, as dy beagh shen ry gheddyn trooid co-choyrle as coloayrtyssyn.
Ta Mnr Hooper gra nagh nee yindys eh nagh mie lesh earroo dy liooar dy lughtyn-reill ynnydoil yn eie, agh fy yerrey dy vel ny aghtyn coadee dy ve currit stiagh 'sy ronney feme reddyn gollrish co-choyrle rish ny lughtyn-reill ynnydoil, as dy vel ad feme coardail Tinvaal son veg erbee jeh'n stoo, as myr shoh, dy vel ooilley ny aghtyn coadee er ve currit stiagh hannah 'sy ronney, as nagh vel monney elley foddee ad jannoo. Er-lesh, tra ta sleih goaill kesmad er-ash as smooinaghtyn er y vuilley cummyssagh er lughtyn-reill ynnydoil, nagh vel eh neu-chiart ayns rieughid, dy vel paart jeh ny lughtyn-reill ec y traa t'ayn nagh vel cur mooarane jeh ny shirveishyn shoh as nagh vel ad cur toyrtys da mooarane jeh ny shirveishyn shoh, as myr shoh dy bee builley orroo.
Ta Mnr Hooper gra dy vel shen bun jeh cormid, ny vees jannoo shickyr dy vel magher troddan rea ayn ooilley bentyn da, nagh vel eh kiart dy vel shiartanse dy lughtyn-reill ynnydoil jannoo ny smoo erskyn ny vees jerkit dy chur reayn dy hirveishyn ny s'lhea na ta fir elley, as nagh vel ny lughtyn-reill ynnydoil elley agh gra rish sleih gyn dy ve boirit er yn oyr nagh vel feme orroo cur yn shirveish shen, as dy vel caa daue geddyn entreilys da boayl erbee elley 'syn Ellan, as nagh vel eh orroo shen y yannoo.
---oooOooo---
Ayns soie yn Chiare as Feed Jemayrt shoh chaie va 15 shirreyder cur stiagh son kiare ynnyd myr Oltey y Choonceil Slattyssagh rish ny queig bleeaney shoh cheet. Va three oltey reiht lesh teiy-yn dy liooar oc 'sy chied vout dy votal liorish Olteynyn yn Chiare as Feed, as v'adsyn Rob Mercer, t'er ve ny oltey neayr's 2019, as daa oltey noa, Gary Clueit as Peter Reid. Va'n chiaroo oltey reiht 'sy nah vout dy votal, as she Kirstie Morphet t'er jeet dy ve ny oltey.
Va reillyn noa mychione yn aght dy chummal reihys y cheayrt shoh, lesh shirreyderyn lhieeney stiagh form yeearree. Ga dy row feme er Oltey yn Chiare as Feed dy enmyssey shirreyder as Oltey elley dy niartaghey shen, as son daa Oltey yn Chiare as Feed elley dy phohlldal shen, cha row oraidyn jeant ass-lieh ny shirreyderyn liorish ny Olteynyn ren enmsyssey as niartaghey ad, va teiy-yn ceaut ynrican rere ny formyn yeearree as trooid ny shirreyderyn loayrt rish ny meanyn, lesh caa da olteynyn ceau teiy ayns foayr jeh ny noi dagh shirreyder.
Haink eh lesh Mnr Mercer as lesh Mnr Reid lesh 19 teiy y pheesh 'sy chied vout dy votal, as lesh Mnr Clueit, lesh 13 teiy. 'Sy chied vout hooar Bnr Morphet 12 heiy, agh eisht hooar ee 15 teiy dy ve ec mullagh y teiy 'sy nah vout.
Ta Mnr Mercer ynsit ayns chagnoaylleeaght fysseraght, as v'eh cheet er y cheeill chionnit echey 'syn ard shn myr ard-chouyr ayns cummey slattys vees freggyrtagh da femeyn noa-emshiragh yn Ellan.
Ta keeayll chionnit ec Mnr Reid jeh'n cherroo argidoil, as t'eh er ve ny oltey jeh Lught-reill Shirveishyn Argidoil Ellan Vannin. V'eh gra dy vel y recortys echey ayns leeideil cooishyn dellal cur sheese undin lajer son y phaart echey myr Oltey y Choonceil Slattyssagh. T'eh gra neesht dy vel eh geearree shareaghey fondid ny oardaghyn son jannoo slattys, as jeeraghey er-lheh er jannoo ny s'girrey cumrail ayns cur bree da leighyn noa.
Ta Mnr Clueit ny jeshaghteyr as delleyder. Haink eh gys yn Ellan marish e ven 'sy vlein 2019, as t'eh er n'ghra roish nish nagh vel eh shirrey argid faillee son yn obbyr. Shaghey shen, t'eh fakin yn ynnyd myr caa dy chur red ennagh back gys yn Ellan lurg da'n oltaghey gennal hooar eh tra haink eh hoshiaght.
Ta Bnr Morphet ny fer profeshoonagh ayns obbyr sheshoil, as t'ee gra dy vel y dean eck dy imman caghlaa ny s'lhea. T'ee gra, choud's ta'n obbyr eck jeeraghey er cooney fir er-lheh, dy vel ee geearree nish cur stiagh er policy-yn vees croo caghlaa jarrooagh 'sy cho-voodeeys s'lhea, as dy jean y cheeyll chionnit eck ass obbyr sheshoil cur-lesh fys leaghagh ayns coloayrtyssyn mychione foays as policy-yn sheshoil.
Myr cheayll shin ayns Traa dy Liooar y cheayrt s'jerree, cha row Oltey y Choonceil Slattyssagh, Peter Greenhill, cur stiagh dy ve ny Oltey y cheayrt shoh, agh chammah's Mnr Mercer, va daa Oltey y Choonceil Slattyssagh va geearree tannaghtyn ayn, agh cha
daink eh y cheayrt shoh rish Bill Henderson as Kerry Sharpe.
Haink Bill Henderson dy ve Oltey Tinvaal hoshiaght 'sy vlein 1998 myr Oltey yn Chiare as Feed derrey 2010, tra haink eh dy ve Oltey y Choonceil Slattyssagh. T'eh er ve oltey politickagh yn Tashtey rish ymmodee bleeantyn.
Va Kerry Sharpe reiht hoshiaght 'sy vlein 2018, as v'ee aa-reiht 'sy vlein 2020. Haink ee dy ve'n Roortagh Clienney 'sy vlein 2022, as cha nee agh kegeesh er dy henney va'n tuarastyl bleinoil eck er ny resooney magh liorish Olteynyn Tinvaal rish three oor.