On Air Night Flight | Midnight - 6:00am

Traa dy Liooar 13ss Jerrey Fouyir - 2025 - October 13th

Meeryn ass Traa dy Liooar, Jelune 13ss Jerrey Fouyir 2025

Ta kuse dy ir-lhee phrofeshoonagh gra dy vel imnea oc mychione y vuilley cummyssagh jeh seyraad lhee preevaadjagh noa, lurg yeearree phlannal goll er cur stiagh son kied dy chaghlaa eear oikyn faggys da Raad Victoria ayns Doolish dy ve thie lheiys as 15 lhiabbeeyn ayn. Ta Kiarail Vannin gra dy vel eh goltaghey bree erbee vees jannoo ny share reih as entreilys da lheiys preevaadjagh 'syn Ellan. 

Ec y traa t'ayn ta Kiarail Vannin gra dy vel plannyn dy aa-osley yn unnid preevaadjagh ayns Thie Lheiys Noble, t'er ve dooint neayr's 2019, foast fo raad. Agh ta Sheshaght Lhee Ellan Vannin er chlou fogrey dy hoilshaghey magh yn imnea ec olteynyn, as ta loayreyderyn ass-lieh yn Çheshaght gra nagh vel niart oc agh dy ghoaill yindys vel cumrail er fosley yn unnid son surransee preevaadjagh jannoo stayd vees greinnaghey sheshaghtyn ta shirrey vondeish dy heet as dy ghoaill argid ersooyl veih'n Ellan.

As nish ta Coonceil Sheshaghtyn Keirdey Ellan Vannin gra dy vel eh coardail dy bollagh rish barel Sheshaght Lheiys Ellan Vannin, as dy vel ny neesht jeu shirrey aa-scrutaght theayagh bentyn da shirveishyn lhee preevaadjagh. T'eh gra dy vel stayd goll er croo, ayn foddee dy vel cummaltee gennaghtyn dy vel ad goll er seiy dy gheddyn lheiys preevaadjagh er coontey traaghyn faarkee liauyrey as shirveishyn theayagh gyn couyryn dy liooar currit daue. Ta'n Coonceil cummal seose eam y Heshaght Lhee son baghtalys, freggyrtys as son slane aa-scrutaght theayagh.

Ta'n Coonceil gra dy vel eh rheynn er y Çheshaght yn imnea dy vel eh jeeaghyn dy vel kiarail slaynt phreevaadjagh goll er greinnaghey – dy jeeragh ny dy neu-jeeragh – liorish Kiarail Vannin. T'eh gra dy vel feme er caghlaa erbee gys shirveishyn preevaadjagh goll er reill dy ethicoil, dy ve fondagh rere y tarmaynys echey, as dy ve lane freggyrtagh da femeyn yn Ellan bentyn da slaynt y theay 'sy traa sodjey. T'eh gra dy vel eh lane femoil son argid vees er ny ghientyn tannaghtyn 'syn Ellan, dy vel eh goll er aa-vaih ayns Kiarail Vannin as kiarail slaynt theayagh, shaghey goll stiagh gys colughtyn 'sy Reeriaght Unnaneysit myr vondeish. T'eh gra dy vel y Coonceil pohlldal eam y Heshaght Lhee son baghtalys, freggyrts as slane aa-scrutaght theayagh, dy yannoo shickyr dy vel kiarail slaynt yn Ellan shirveishagh er y theay, cha nee jeeraghey er vondeish.

---oooOoo---

Ta Kiarail Vannin shassoo er nagh vel dooney ward Martin ayns Thie Lheiys Çheerey Rhumsaa as yn Ard agh shallidagh, rish mysh kiare shiaghteeyn ec jerrey y vee shoh dy ghoaill ayns laue doilleeid lesh smaghtaghey paitt. 

Ta'n naight shoh er jeet lurg da Kiarail Vannin jannoo ny sloo yn earroo dy lhiabbeeyn 'sy ward liorish 30% Mee Luanistyn. Agh ta Ard Sheckter Kiarail Vannin, Teresa Cope, aa-hickyraghey dy jean y ward fosley reesht er jerrey yn obbyr. T'ee gra nagh vel plannyn ayn er chor erbee dy ghooney Ward Martin, as choud's dy ren ad ny sloo yn earroo dy lhiabbeeyn ayns shen, dy row shen jeant rere plan cochianglt rish fakin yn eiyrtys jeh kuse jeh ny breeaghyn elley gollrish kiarail veanagh. T'ee gra dy vel eh skedjalit son kiare shiaghteeyn, agh foddee dy vel shen neu-chiart liorish cubbyl dy hiaghteeyn, agh dy vel eh foue son shickyrys ve back ayns Ward Martin roish y Nollick as freayll rish stiurey ny feed lhiabbee t'oc ayns shen.

---oooOoo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Hiar, Joney Faragher, cur eam son traenal anneydagh bentyn da neuro-chaghlaays as ayns cur-rish shen 'syn ynsagh. Ayns soie Tinvaal y vee shoh, vees goaill toshiaght Jemayrt yn 21 Jerrey Fouyir, bee treealtys Bnr Faragher currit roish olteynyn, as ish shirrey orroo dy choardail rish jannoo lheid y hraenal myr red cadjin. 

Ta Bnr Faragher briaght son olteynyn Tinvaal dy ghlackey y bun-eie dy lhisagh traenal ayns neuro-chaghlaays, y builley jeh neuro-chaghlaays er ynsaghey, as aghtyn dy chaghlaa as dy hyndaa ny ta fir ynsee dy yannoo dy ghoaill stiagh sleih as ta neuro-chaghlaays oc jannoo seose ayrn cadjin ec y chree jeh traenal sleih dy ve nyn vir ynsee as jeh lhiassaghey profeshoonagh. By vie lhee fakin linney hraa ayns keimyn currit er bun, dy ghoaill toshiaght lesh Ard Ir Ynsee as Co-oardrailee son Femeyn Ynsee Er-lheh, dy heet back gys Tinvaal liorish Toshiaght Arree 2026, lesh y dean dy yannoo shickyr dy vel eiyrtys jeh ry ennaghtyn ayns ny vees jeant 'sy çhamyr vrastyl as keeayll chionnit ny studeyryn.

Ta Oltey yn Chiare as Fedd son Rhumsaa, Lawrie Hooper, niartaghey treealtys Bnr Faragher. 

Ta'n treealtys er jeet ass aghin son couyr va currit stiagh ec Cronk Keeill Eoin 'sy çharmaneys mleeaney, veih Nichola Whitlam-Beckett as 27 fir elley. Ta Bnr Faragher gra, dy cadjin, tra ta politickeyr troggal neese aghin, dy vel ad cur stiagh ayn treealtys vees cadjin dy liooar vees çheet er bing reiht dy ve currit er bun dy yeeaghyn stiagh 'syn aghin as dy heet back lesh ny moyllaghyn eck, agh dy row 'syn aghin shoh aght feayslee hannah, myr shoh dy ren ad coardail dy jinnagh ish goaill yn aght feayslee shen as cur roish eh myr treealtys. T'ee gra, myr shoh, dy vel ee treishteilagh dy bee'n Rheynn abyl dy phohlldal eh, agh nagh vel fys erbee eck vel shen yn aght ny dyn, agh er yn oyr dy vel ee er ve cochianglt rish yn Rheynn, dy vel ee feer treishteilagh dy bee ad abyl dy chummal seose shen.

Ta Bnr Faragher gra dy vel y brod ayns rieughid son yn aghinagh as er-e-son hene – as towse dy liooar dy obbyr jeant ecksh er neuro-chaghlaays 'sy traa eck choud's nish – dy vel shen ayns rieughid bentyn da'n phohlldal shen vees lane femoil son sleih as neuro-chaghlaays oc. T'ee gra, my vees pohlldal cooie currit daue ec dy chooilley eash, dy vod ad cheet dy ve olteynyn leaghagh y chommynaght, dy vod ad cooilleeney y cummys oc. T'ee gra, tra ta'n pohlldal shen assaaragh, shen yn traa dy vel sleih fakin doilleeidyn elley, as dy vel rour sleih as neuro-chaghlaays oc 'sy choarys pryssoon as ayns shirveishyn son cairys kimmee myr red cadjin as son  slaynt inçhynagh. T'ee gra nagh vel shoh agh gobbraghey kiart ec moir y voirey,  dy chur eab ayns rieughid er cosney sheese as dy chur eab er jannoo ny sassey yn chooish shen dy reirey, as dy chooney lesh sleih.  

Ta Bnr Faragher gra dy vel fys eck dy vel bing reiht elley er ve currit er bun cochianglt rish aghin elley vees jeeaghyn er dyspraxia as discalculia as neuro-chaghlaayssyn elley, as foddee dy jean ad cur stiagh fys ayns shoh, myr shoh dy vel ee er loayrt rish Caairlagh y ving shen, jus dy yannoo shickyr nagh vel ad çheet harrish ny cooishyn cheddin bentyn da obbyr ayns shoh. Er-lhee, myr shoh, dy vel ymmodee cooishyn çheet ry cheilley ayns shoh, as dy vel ad ooilley jeh'n un varel, agh nagh vel agh feme oc cosney veih'n voayl t'ad ayn gys y voayl t'ad geearree y ve.

Ta Bnr Faragher gra, ny ta'n aghin cur enn er neesht, as ny v'ee cur eab er cur enn er 'sy treealtys eck, shen dy vel fir ynsee briaght son shoh er-nyn-son hene, as dy vel ad gra dy vel ny paitçhyn shoh 'sy vrastyl oc, as dy bailloo dy row tooilley fys oc mychione yn aght dy ghoaill ayns laue ny femeyn oc. T'ee gra, myr shoh, dy vel eh ayns aght cur-rish eh veih dagh çheu, lesh paarantyn briaght son shoh, dy bee vondeish feer vooar veih shoh da ny paitçhyn hene, as by vie lesh ny fir ynsee tooilley fys y ve oc mychione yn aght foddee ad ve freggyrtagh da femeyn ny paitçhyn ooilley 'sy vrastyl oc, myr shoh ayns rieughid dy vel eh gennaghtyn myr cooish gyn feme er sleih smooinaghtyn er monney.

---oooOoo---

Roish Tinvaal neesht 'sy vee shoh bee'n chied tuarastyl bleinoil y reiltys bentyn da'n Strateish er Stayd Spectrum yn Autism. Ta'n Rheynn Slaynt as Kiarail y Theay gra dy vel dean y Strateish agh dy chroo Ellan vees caarjyssagh bentyn da Stayd Spectrum yn Autism.

Va'n Strateish lhunnit Mee Vayrt 2024, as ta'n obbyr neayr's shen er yeeraghey er plan dy immeeaght rish 18 meeaghyn ec y hoshiaght. Va shoh bentyn da tayrn tooilley geill da'n chooish, greinnaghey sleih elley dy yannoo caghlaaghyn dy resoonagh as dy lhiassaghey aghtyn s'baghtalley dy heeyney magh gys sleih lesh ny aghtyn kiart dy phohlldal ad.

Ta'n Rheynn er chur coontey giare jeh reddyn t'er ve jeant, as shen goaill stiagh –

  • rolley magh Traenal Anneydagh Oliver McGownan, yn chied cheim, ayns Kiarail Vannin dy chooney lesh fir phrofeshoonagh ynsaghey tooilley mychione yn autism as doilleeidyn lesh ynsaghey;
  •  jannoo ny sloo traaghyn faarkee liorish 50% 'sy vlein t'er n'gholl shaghey son Shirveish Claynt Inçhynagh ny Clienney as Sleih Aegey;
  • cur er bun possan sheshoil son sleih aasit eddyr 18 bleeaney as 25 bleeaney dy eash as yn autism jannoo orroo;
  • cur coyrle as cooney share son scoillyn as son studeyryn trooid yn Shirveish son yn Autism as yn Eddyr-insh Sheshoil, as trooid Polasee yn Ynsee Ooilley-ghoaill.  

Ta duillag ayns ynnyd eggey y reiltys cur fys cleeir mychione shirveishyn, shirrey obbyr, cooney cadjin argidoil as ve ooilley-ghoaill. Ta'n Rheynn gra dy vel eh goaill-rish y paart vees goll er jannoo liorish olteynyn theayagh y phossan stiuree chammah's liorish parteayssyn gollrish Mencap Vannin, Autism ayns Mann as Breeaghyn er yn Autism, as y pohlldal vees foast goll er vouesyn lane femoil ayns livrey shen ta'n plan dy immeeaght çheet er.

Ayns roie-raa y docamaid, ta'n Shirveishagh son Slaynt as Kiarail y Theay, as Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Yiass, Claire Christian, gra dy vel yn chied tuarastyl bleinoil soilshaghey magh choud as ta shin er jeet hannah. T'ee gra dy vel eh soilshaghey magh yn aght ta reddyn jeantagh er n'gholl er nyn doshiaght ayns ymmodee ardyn; veih shareaghey toiggalys mastey fir phrofeshoonagh as jannoo ny sloo traaghyn faarkee, gys jannoo shickyr dy vel fys cadjin ny sassey dy gheddyn as ayns pohlldal possanynyn sheshoil noa.

Ta Bnr Christian gra 'sy roie-raa nagh row shen t'ad er chooilleeney er jeet trooid claareyn argidoil mooarey, agh trooid obbyr cochianglt, trooid ve currit da'n obbyr as veih keeayll dy vel oyr rheynnit oc. T'ee gra neesht dy vel yn obbyr jeant choud's nish er n'yannoo caghlaa, agh dy vel fys ec yn Rheynn dy vel foast palçhey ry yannoo, as dy bee'n nah cheim ayns troggal cassanyn stroshey, aghtyn s'baghtalley dy phohlldal as baih tooilley ayns traenal as ayns breeaghyn harrish dy chooilley cherroo dy chur er y hoshiaght soaiaghey jeh'n autism as goaill stiagh sleih 'sy cho-voodeeys. T'ee gra dy jean yn Rheynn freayll rish eaishtagh as rish co-obbraghey as rish seiy er y hoshiaght lesh immeeaghtyn vees freggyrtagh da feme rieugh as vees livrey eiyrtyssyn share. 

---oooOoo--- 

Ta'n Rheynn Bun-troggalys shirrey kied phlannal son shalee mooar dy arraghey laagh vhillit veih'n loghan ayns Purt ny Hinshey gys Meain y Veayn Crosht er brooinyn Forsdal. Ta'n Rheynn gra dy beagh y laagh obbrit 'sy voayl shen, roish my beagh ymmyd jeant jeh son obbyr dy charraghey yn ard mygeayrt-y-mysh, as shen goaill stiagh cur brat eaghtyragh er dy chummal eh as dy chur lhiettrimmys er ushtey roie jeh'n ard as sheeley magh jeh meain trome ayns yn ooir fo. 

Myr ayrn jeh'n obbyr veagh loghan troggit, lesh cullee hallidagh dy obbraghey y laagh, as veagh raaidyn son entreilys, jeeigyn teaumee, faalyn as obbyr dy chummey y thalloo. Shoh dy obbraghey mysh 16,000 meadar kerrinagh jeh laagh vees ny lhie 'sy loghan ayns Purt ny Hinshey ec y traa t'ayn. Yinnagh yn obbyr dy charraghey yn ard goaill stiagh orçh veih ny meainyn, as meainyn tromey ayn. Yinnagh brat eaghtyragh cur lhiettrimmys er stoo nieuagh veih cosney magh ass.

My vees kied phlannal ry gheddyn, veagh y laagh, haink magh ass Marina Phurt ny Hinshey as vees ny lhie ayns loghan faggys da'n phurt ec y traa t'ayn, currit gys Meain y Veayn Crosht ayns ny three meeaghyn veih Mee Luanistyn gys Jerrey Fouyir 'sy vlein shoh çheet. Veagh carbid lught trome goll mysh 60 jurnaa ayns dagh troa dagh laa.

---oooOoo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, cremmey yn aght ta'n reiltys er voghraghey magh breeaghyn as polaseeyn noa ayns co-whaiyl theayagh, roish my vees fys currit my-nyn-gione da olteynyn Tinvaal. Ta Mnr Hooper gra dy lhisagh reaghyssyn ard scanshoil çheet roish Tinvaal hoshiaght, as t'eh credjal dy vel shoh reih strateishagh jeant jeh yioin ec y lught-reill shoh.

Ny yeih shen as ooilley, ta Mnr Hooper gra nagh lickly eh dy beagh yn Ard Shirveishagh er n'yannoo ny fograghyn shoh roish Tinvaal er yn oyr dy beagh feyshtyn currit da, er ny v'eh meanal liorish shen, as er-lesh nagh vel feyshtyn erbee oc. T'eh gra, ayns kuse dy aghtyn, dy vel ad feer jerkallagh dy ghra dy jean ad fograghey magh y stoo shoh ec yn cho-whaiyl, boayl nagh vel dy feer caa da sleih dy chur feyshtyn, cur doolane fo, geddyn stiagh ayns ny myn-phoyntyn, bentyn da paart jeh'n stoo shoh, as dy vel eh cur daue yn sorçh shen dy ard-linney, y brod jarrooagh shen as er-lesh dy vel ad shirrey.

Mastey ny cooishyn ren yn reiltys fograghey magh ec yn cho-whaiyl va cur er bun Oik Ashoonagh son Lhiassaghey as Reill Far-inçhynaght. Ta Mnr Hooper çheet er yn ogrey mychione shen myr neu-yerkit as gyn baghtalys rere y strateish. T'eh gra dy vel eh jeeaghyn dy ve eie mie, agh dy vel feyshtyn gyn freggyrt mychione yn oyr er-e-hon, mychione y strughtoor jeh, mychione y chostys as mychione yn aght veagh towse jeant vel eh speeideilagh ny dyn. 

Ta Mnr Hooper gra dy vel docamaidyn y reiltys roish nish er n'ghoaill stiagh plannyn yn Rheynn Gastid Dellal son 2024 as 2025, as deanyn y jeantys Bun-earrooagh Ellan Vannin bentyn da far-inçhynaght, er yeeraghey er lhiassaghey strateish resoonagh er far-inçhynaght, agh cha row fer erbee jeu er jeet er croo oik ashoonagh er-lheh. T'eh gra dy vel yn eie er jeet doaltattymagh ass yn aer, as nagh vel eh jeeaghyn dy ve cochianglt rish yn obbyr t'er ve jeant ayns ny three bleeantyn roish nish dy chur er bun ymmyrkey er-lheh trooid yn Ellan bentyn da far-inçhynaght. T'eh gra foddee dy row y reaghys jeant er-yn-oyr dy vel eh er jeet dy ve cooish ennoil ta sleih loayrt mychione 'sy lhing shoh.  

Ta'n Ard Shirveishagh, Alfred Cannan, gra dy vel jantys bun-earrooagh ain ec y traa t'ayn, as dy vel yn shalee ec y traa t'ayn tannaghtyn lesh shen; dy vel adsyn gobbraghey rish colughtyn, as loayrt rish colughtyn, as dy jarroo jeeaghyn er çheeraghyn elley as yn aght t'ad cur cooidjagh ny oikyn ashoonagh oc son far-inçhynaght. T'eh gra dy vel dy chooilley pheiagh foast çheet dy chur eab er toiggal shen dy jeeragh as ta feme oc er jannoo dy yannoo ny smoo ny caaghyn as dy aaralaghey son y traa ry heet.

Ta Mnr Cannan gra dy vel yn oardagh plannal shen ayn, bentyn da ny gollrish bee shoh jeeaghyn ayns rieughid, as dy vel eshyn treishteil dy bee eh jeant son claare argidoil sloo, as dy jean eh cur enn er shen gollrish nee eh jeeaghyn son y traa ry heet, as eisht dy jean mayd reaghey yn aght as cre'n chlaare argidoil vees femoil as yn aght bee shen currit er-e-hon.

Ta Mnr Cannan gra dy vel shoh bentyn da reaghey y aeraght as reaghey y dean baghtal, cur aa-hickyrys da colughtyn as da'n cho-voodeeys, dy vel y reiltys toiggal ny vees roin dy cummyssagh myr commynaght, choud's ta'n çhagnoaylleeaght far-inçhynaght shoh lhiassaghey as rolley magh. Er-lesh, ny keayrtyn, dy vel feme er goaill kesmad er y hoshiaght as cur stiagh ayn ny strughtooryn dy hyndaa ny strateishyn ta shin feme ta ta roin lheid y chaghlaa mooar cummyssagh 'syn aght ta çhagnoaylleeaght jannoo orrin myr commynaght.

Ta Mnr Cannan gra dy vel ad er vograghey magh dy bee oik ayn, as yn aght nee'n oik shen jeeaghyn dy ve myr ayrn jeh'n reiltys, dy vel feme er goaill ayns laue shen, as yn oyr dy vel ad loayrt lhean dy liooar rish olteynyn y cherroo preevaadjagh ta oayllagh 'syn ard shoh, shen dy yannoo shickyr dy vel ad geddyn kiart yn eh shoh, as dy vel eh orroo neesht toiggal yn aght, myr sampleyr, vees shen freggyrtagh da'n Voayrd son Obbraghey as Cooilleeney, vees gobbraghey neesht bentyn da gimman er y hoshiaght aghtyn fondagh y reiltys, as dy vel  ymmodee jeh ny aghtyn fondagh shen soit er y chlaare vun-earrooagh.

Er-lesh Mnr Cannan dy vel y gaue er-nyn-son ooilley dy vel far-inçhynaght çheet 'syn ynnyd jeh bunnys dy chooilley red ta shin dy yannoo, agh dy vel ablid mooar echey screeu strateishyn as fograghyn son ny meanyn, choud's t'eh geddyn greim jeh ny data, as dy vel ny data kiart ry gheddyn, dy vod eh cooilleeney towse mooar.

As bentyn da far-inçhynaght, ta Barrantagh Fysseree Ellan Vannin, Alexandra Delaney-Bhattachrya., greinnaghey sleih dy hoiggal ny cairyn oc bentyn da coadey data as ymmyd jeh far-inçhynaght. Ta far-inçhynaght çhymsaghey data veih'n eddyr-lieen as jannoo ymmyd jeh dy chur freggyrt da feysht vees currit stiagh ayn. 

Ta Bnr Delaney-Bhattacharya gra dy vel currym fy yerrey er colughtyn dy yannoo baghtal yn aght t'ad jannoo ymmyd jeh data cochianglt rish sleih. T'ee gra, son far-inçhynaght dy ve kiaddit, lhiassit as son ymmyd dy ve jeant jeh, dy vel eh ny lhie er towseyn feer, eer vooar dy ghata dy vel eh jeh scaailley as mooadys vees son y chooid smoo gyn cosoyley roish nish 'sy çhagnoaylleeaght, as nagh vel ooilley jeh shen data persoonagh t'ayn, son shickyrys, agh foddee palçhey jeh y ve, as dy vel ny feyshtyn er-e-son myr fer reill data mychione cooishyn jeh baghtalys, jeh kied, jeh cairys, jeh cagliagh er oyryn, cre'n aght ta ny data shen goll er geddyn, cre ta ny gaueyn cochianglt rish ny data shen, cre ny reaghyssyn ta goll er jannoo my-dty-chione, y vea feer phersoonagh ayd, soit er ny data vees goll er çhymsaghey, as cre yn fys t'ayd mychione ny vees taghyrt as yn oyr son shen.

---oooOoo---

Ta co-choyrle shirrey barelyn mychione caghlaaghyn treealit da'n Slattys Keesh VaIjagh as Feaghey, 1953 er ve sheeynt magh liorish daa hiaghtin elley. Ta'n fys noa shoh er jeet veih'n Tashtey lurg da kuse dy lughtyn-reill ynnydoil çheet er ny imneaghyn oc ayns ny shiaghteeyn jeieanagh.
 
Ta Barrantee Malew gra dy vel ad boirit er-lheh mychione plannyn yn Tashtey dy gheddyn rey rish keesh valjagh er quarralyn, gra nagh vel towse feer veg dy argid ry gheddyn ec ny lughtyn-reill ynnydoil veih shen. T'ad gra dy vel keesh valjagh er quarralyn 'syn ard oc jannoo seose 17% jeh'n argid çheet stiagh echey, as nagh vel shen, myr ta'n Tashtey dy ghra, 'towse feer veg dy argid' er chor erbee, as dy row shen scryssit magh dy beagh feme er bishaghey keesh valjagh ny cummaltee liorish 12.5%. 

Ta Barrantee Malew gra neesht, ga dy jean yn earroo dy hieyn bishaghey as magh ass shen dy jig tooilley keesh valjagh stiagh ayn, dy jean ny costyssyn son shirveishagh er ny thieyn shoh bishaghey neesht. T'ad credjal nagh lhisagh ny caghlaaghyn treealit ve 'sy cho-choyrle shoh, agh dy lhisagh ad jannoo seose ayrn jeh aa-scrutaght s'lhea jeh'n choarys son keesh valjagh.

Ta'n Tashtey gra dy vel eh booisal son yn yss leaghagh elley as coyrle cooneydagh t'er jeet stiagh ayn hannah. T'eh er veeraghey dy vel sessyn ayns docamaidyn myr ayrn jeh'n cho-choyrle, er eiyrtyssyn jeh ny caghlaaghyn, er ve jeant rere yn date bentyn da ny data t'er jeet stiagh ayn.

Va'n co-choyrle skedjalit hoshiaght dy heet gys jerrey Jeheiney yn 17 Jerrey Fouyir, agh nish cha jig jerrey er derrey Jeheiney yn 31 Jerrey Fouyir. Ta'n Shirveishagh Tashtee, yn Fer-lhee Alex Allinson, greinnaghey sleih dy yeeaghyn er sess ny eiyrtyssyn reesht, as my vees shen cur er sleih caghlaa yn aigney oc, dy chur stiagh freggyrt elley, as dy vel kishtey elley ayns shen dy ghra dy vel shoh goll ayns ynnyd jeh'n fer hug ad stiagh ayn hannah. T'eh gra dy vel y co-choyrle er ve goll hannah rish shey shiaghteeyn, as dy jean ad sheeyney magh eh derrey jerrey y vee dy lhiggey da dy chooilley pheiagh soilshaghey magh ny barellyn oc.

---oooOoo---

Ta'n Shirveishagh son Bun-troggalys, yn Dr Michelle Haywood, gra dy vel y ving va stiurey ynnyd jeelym y Twoaie Vooar reaghey er jerrey ny bleeaney shoh chaie nagh beagh ablid oc stiurey eh nish, as hug ad yn ynnyd er-ash gys yn Rheynn Bun-troggalys. T'ee gra dy vel yn Rheynn Bun-troggalys cur enn er myr seyraad feer scanshoil son cummaltee ooilley y twoaie vooar, myr shoh dy daink ad stiagh ayn as myr immeeaght interim ren Rhumsaa coardail rish cur yn reireydys son yn ynnyd son un vlein. T'ee gra dy vel y conaant shen çheet gy jerrey ec jerrey ny bleeaney argidoil, as dy vel feme ec yn Rheynn er peiagh ennagh dy ghoaill ersyn reireydys yn ynnyd.

Ta'n Dr Haywood gra dy row yn chied cheim oc dy screeu rish lughtyn-reill ooilley y twoaie vooar as dy vriaght jeusyn row sym oc er çheet er y hoshiaght as goaill orroosyn stiurey yn ynnyd as reireydys yn ynnyd, er yn oyr dy row ad smooinaghtyn dy row shen yn reih smoo resoonagh, as dy vel eh yn aght nee ny ynnydyn elley gobbraghey, liorish lughtyn-reill ynnydoil cur ny shirveishyn reirey shen. My vees eh çheet magh nagh vel shen taghyrt, as nagh vel fer erbee jeh buird y twoaie vooar souyr ayns jannoo shen, dy vel y plan oc dy gholl magh dy chionnaghey, as myr shoh dy jean ad goll dy hirrey peiagh ennagh dy obbraghey yn ynnyd. 

Ta'n Dr Haywood gra dy dinsh Rhumsaa daue nagh row eh geearree freayll rish jannoo shen lurg y vlein argidoil shoh, myr shoh dy vel ad feme peiagh erbee elley dy obbraghey eh, as dy by vaghtal eh dy bee ad eisht shirrey dy chosney reesht y costys jeh shen veih ny lughtyn-reill ynnydoil, er yn oyr dy vel eh red ennagh as tailley er-e-hon ayns keesh valjagh sleih.

Ta'n Dr Haywood gra ec y traa t'ayn dy by lesh yn Rheynn ta'n ynnyd, as bentyn da'n Rheynn cur obbreeyn stiagh ayns shen dy obbraghey eh, t'ee gra nagh vel y fwirran eck dy chur stiagh peiagh ennagh dy reirey yn ynnyd, as ny fir oik dy ve ayns shen 'syn ynnyd as dy dy aarlaghey yn ynnyd dy ve goll as gobbraghey dy slane, goaill stiagh reddyn gollrish y laare son aa-ymmydey, as nagh vel y fwirran oc dy yannoo shen, myr shoh dy nee conaant bee feme oc er cur magh, as dy vel ad fo raad ayns geddyn magh ny vees yn obbyr dy chionnaghey shen jeeaghyn dy ve, as dy bee ad goll magh shirrey çheb son shen.

Bare lesh yn Dr Haywood dy jinnagh ny lughtyn-reill çheet ry cheilley as cur cooidjagh reesht y ving as coardail er yn aght yinnagh ad gobbraghey eh as cur argid er-son yn ynnyd. Bare lhee nagh row yn Rheynn Bun-troggalys cochianglt rish er chor erbee, agh dy vel ad goaill y stayd currymagh, nagh vel eh ry hoiaghey jeh dy aagail y clane ayrn shen jeh'n Ellan gyn entreilys erbee da ynnyd jeelym. T'ee gra dy vel fys oc er cre cho ymmydoil t'eh son cummaltee, as dy vel fys oc er cre cho scanshoil as t'eh dy vel shen ayns shen, as ny t'ad dy yeearree, shen ynnyd vees dy slane goll as gobbraghey. 

Ta'n Dr Haywood gra dy vel eh goaill stiagh yn laa son aa-ymmydey as dy vel eh goaill stiagh ooilley ny reddyn shen ta cummal seose y co-voodeeys. T'ee gra nagh vel ad arryltagh dy lhiggey da dooney, agh dy vel feme oc er feddyn magh aght dy vel eh goll er y hoshiaght.

Ta'n Dr Haywood gra dy vel Rhumsaa er ninsh daue nagh bee eh stiurey yn ynnyd lurg Mee Averil, as dy vel shen mie dy liooar, as shinyn ayns Jerrey Fouyir nish, myr shoh dy vel ad briaght jeh ny lughtyn-reill ynnydoil vel ad geearree çheet stiagh ayn, as my vees shen failleil, as dy vel feme er y chionnaghey shen, eisht dy vel feme oc er paart dy hraa dy chur magh ny docamaidyn shen, dy lhiggey da colughtyn preevaadjagh dy ooley ny vees ry yannoo oc as dy chur ny çhebbyn shen as eisht dy chur leagh er ny çhebbyn shen, as dy phointeil conaanteyder dy stiurey eh er-nyn-son. T'ee gra, myr shoh, dy by chosoylagh eh dy bee feme oc er yn chooid smoo jeh'n traa eddyr y Nollick as Mee Averil dy chur shen dy ve goll as gobbraghey.

Bentyn da jannoo shen 'sy traa, ta'n Dr Hayward gra dy bee eh doillee, son shickyrys, agh er-lhee dy row ad treishteil dy beagh Rhumsaa arryltagh dy reayll rish stiurey eh as dy vel ad er n'yannoo briwnys nagh vel shen ny t'ad dy yeearree, myr shoh, mannagh vel boayrd barrantee Rhumsaa maynrey ayns freayll rish stiurey yn ynnyd as cur yn shirveish shen, eisht dy vel feme oc er feddyn reih elley.

---oooOoo---

Ta cuirrey er sleih rheynn ny barelyn oc er Aa-scrutataght y Phlan Strateishagh 2025 trooid taishbynyssyn eddyr-obbragh vees goll er cummal er y twoaie vooar as ayns y jiass. Ta taishbynys ayns Halley Baljagh Rhumsaa goll ec y traa t'ayn, as bee eh ry akin derrey Jecrean shoh çheet, y 15 Jerrey Fouyir, as ren taishbynys ayns halley entreilys Halley Baljagh Balleychashtal fosley moghrey jiu, as bee eh ry akin ayns shen derrey y 20 Jerrey Fouyir.

Ta ny taishbynyssyn goaill stiagh posteryn, duillagyn çhaghteragh, festeyderyn as kishtey coyrlee dy ghreinnaghey sleih dy chur stiagh nyn marel ayns aght souyr as neu-formoil. Bee coipyn jeh Lioran Stiuree y Chommynaght ry gheddyn son sleih dy chur-lhieu thie as dy ronsaghey y clane co-choyrle er linney lesh tooilley myn-phoyntyn ayn.

Ren co-choyrle elley er y gherrid ayns Rhumsaa, trooid Oik Coonceil ny Shirveishee, soilshaghey magh dy ren yn ymmyrkey shoh cooney lesh greinnaghey coloayrtyssyn jarrooagh as eieyn veih'n cho-voodeeys.

Son tooilley fys, as dy ghoaill ayrn 'sy cho-choyrle er-linney, ta duillag ry gheddyn ayns ynnyd eggey y reiltys, gov.com.

---oooOoo---

Ta Oltey yn Chiare as Feed son Rhumsaa, Lawrie Hooper, yn un oltey reiht jeh'n phartee politickagh Libraalagh Vannin. Ta Joney Faragher ayns Doolish Hiar as Sarah Maltby ayns Doolish Yiass yn daa oltey reiht jeh Partee Obbraghys Vannin. 

Er-lesh Mnr Hooper, gyn y politickaght eddyr parteeyn, nagh vel caghlaaghyn mooarey ayns polasee 'syn Ellan er yn oyr dy vel dy chooilley red reaghit fy yerrey lesh politickeyryn lhiggey lesh y cheilley. T'eh gra dy vel eh doillee dy chur er politickeyryn cur coontey jeh ny va jeant oc. Ayns reihys mooar cadjin, t'eh credjal dy vod olteynyn neu-chrogheydagh jannoo ymmyd jeh'n choarys t'ayn nish myr leshtal tra t'ad failleil ayns livrey cooishyn orroosyn ren ad cur gialdin tra shirrey teiy-yn hoshiaght. 

Ta Mnr Hooper gra, nagh vel strughtoor y phartee ayn va smooinit er roish shen, foddee goll magh gys ny teiyderyn as gra, my vees ad geddyn tromlagh, dy jean ad troggal 1,000 thie, er ynoyr, tra ta tromlagh ry gheddyn oc, nagh vel leshtal oc mannagh vel ad troggal 1,000 thie, er yn oyr dy vel currym y theay oc as dy vel y pooar oc dy yannoo eh. T'eh gra, shaghey shen, lesh y coarys t'ain ec y traa t'ayn, ayns rieughid nagh vod politickeyr erbee cur y gialdin shen ayns reihys mooar cadjin er yn oyr dy vel fys echey, dy by vie lesh troggal 1,000 thie, agh foddee nagh vel Mnr Callister geearree troggal agh 500, as foddee dy vel Mnr Cannan geearree troggal agh 250, as foddee dy vel Bnr Caine geearree troggal 5,000, myr shoh yn earroo er ta sleih coardail dy bollagh neu-chasley rish shen va peiagh erbee smooinaghtyn ec y toshiaght ec traa y reihys mooar cadjin.

Ta Mnr Hooper gra fy yerrey dy vel politickeyryn çheet stiagh 'sy chooish – as dy vel Mnr Thomas feer vie er bastal ec shoh – as gindys mychione ny ta'n bun jeh thieys vees ry oardrail, cre ta shin meanal, c'red ta thie, reddyn jeh'n lheid shen, as reesht, dy vel ad shoh slane kiart myr coloayrtys dy ve goll, agh dy vel eh çheet magh ass shen nagh vod sleih jannoo fograghyn er polasee jarrooagh ec traa yn reihys mooar cadjin dy vel sleih eisht freayll rish, dy vod sleih ve cummit dy chooilleeney. T'eh gra dy nee aashag dy liooar eh, my vees sleih jannoo seose partee 'sy Reeriaght Unnaneysit, dy vel tromlagh oc as dy vel ad er chur gialdin gyn dy yrjaghey keesh çheet stiagh. T'eh gra dy vel shin er nakin shen, shen myr ren reiltys y phartee obbraghys gialdin, as dy vel shen ny ghialdin baghtal dy liooar dy yannoo. Va tromlagh oc, myr shoh, my vees ad caghlaa yn aigney oc nish as jannoo shen, dy nee lane vaghtal eh dy vel shen red ennagh as foddee sleih cur orroo cur coontey jeh ec y nah reihys.

Ta Mnr Hooper gra nagh vel tromlagh ain, as ayns rieughid foddee sleih gialdin cre erbee t'ad geearree, er yn oyr, tra t'ad goll back gys ny teiyderyn, ooilley vees orroo dy ghra, shen nagh row adsyn geearree jannoo shen, agh dy row rour teiy-yn m'oi, va teiy-yn yn sleih elley m'oi, ooilley yn sleih feer olk shen ayns Tinvaal, as dy ren ad caggey er-nyn-son as son y ghialdin oc. T'eh gra dy vel sleih fakin shen, as nee oo fakin eh lesh y resooney magh er yn aill vioghee, myr sampleyr, as ren tromlagh dy olteynyn Tinvaal ceau teiy son faill vioghee dy ve ain sinshley ayns Ellan Vannin, myr shoh nagh bee faill vioghee ain nish, bee faill sloo ain, nagh vel faill vioghee. T'eh gra dy vel eh cur barrant er dy jean ny olteynyn shen ren cummal seose y reaghys shen dy gheddyn rey rish yn aill vioghee goll magh gys cummaltee y rheynn reihyssagh oc as gra dy vel ad ayns foayr jeh'n aill vioghee ayns rieughid, agh dy nee sleih elley eh ren shen as dy vel ad feer vollit liorish shen.

Ta Mnr Hooper gra dy vel y doilleeid t'ain ayns shoh, nagh vod shin cur er sleih cur coontey ayns rieughid son ny reaghyssyn oc, er yn oyr dy vel dy kinjagh aght dy ghra dy row lhiggey lesh v'ayn, dy row eh er sleih lhiggey lesh y cheilley dy gheddyn coardail, as dy feer nagh row yn foill orrym, agh shaghey shen, dy beagh strughtoor partee ayn, ayn ta sleih as foddee eh ve currit orroo dy chur coontey, foddee sleih jannoo shen ec traa y reihys, as gra, cha nee, va reiltys Libraalagh Vannin ain y cheayrt s'jerree as dy dug shiu ny gialdinyn shoh as nagh ren shiu livrey, myr shoh nagh vel ad son ceau teiy son shirreyder Libraalagh Vannin y nah cheayrt. T'eh gra dy vod sleih jannoo shen lesh strughtoor partee, dy vel eh ny sassey son y cheeayll shen dy ve ec ayn jeh currym cooidjagh, er-lesh, lesh partee, as dy vel eh foddey ny s'doillee dy yannoo shen lesh fir er-lheh, foddey ny s'doillee dy yannoo shen lesh yn ymmyrkey ain ec y traa t'ayn da'n pholitickaght. 

Lurg da gra shen, ta Mnr Hooper gra, ayns shiartanse dy aghtyn dy vel yn ymmyrkey ain ec y traa t'ayn gobbraghey bunnys, er yn oyr dy vel dy chooilley red veih lhiggey lesh y cheilley, as s'feer anvennick eh dy vel caghlaaghyn shen ayns polasee vees cur dooin paart dy an-chorraghys, agh dy vel eh meanal dy vel dy chooilley red feer voal.

---oooOoo---

Ta eear Oltey yn Chiare as Feed son Doolish Yiass, Paul Quine, ve reiht ayns fo-reihys, agh cha daink eh lesh reesht 'sy reihys mooar cadjin 2021, er chur eam son referendum er deanyn son yn Ellan dy chooilleeney stayd nett neunhee ayns cur magh carbon. Nee Oltey yn Chiare as Feed son Middle, Stu Peters, cur treealtys roish Tinvaal Mee ny Nollick as rere shen, veagh caa da teiyderyn ceau teiy ayns referendum veagh goll er cummal myr ayrn jeh'n reihys mooar cadjin 'sy vlein shoh çheet.

Ta Mnr Quine gra dy vel ymmodee sleih cur eam ersyn dy persoonagh, as dy vel Stu Peters goll lesh yn eie as cur-lesh treealtys gys Tinvaal Mee ny Nollick cur creeaght mooar da, as chammah's shen y nhee dy vel cubbyl dy Olteynyn yn Chiare as Feed er loayrt rish neesht çheumooie jeh'n recortys, dy ghra dy vel adsyn neesht oltaghey eh, myr shoh ta freggyrt lhean dy liooar as freggyrt feer jarrooagh, er-lesh, as er-lesh dy row sleih er y linney Vannin cur eamyn çhellvane dy ghra dy vel ad ayns foayr jeh, myr shoh dy vel eh smooinaghtyn dy vel shoh ayns rieughid greinnaghey aa-vioghey deynlagh, myr dy beagh eh, 'syn Ellan. 

Ta Mnr Peters gra dy row eshyn yn un shirreyder 'sy reihys mooar cadjin 2021 va loayrt mychione yn ourys echey bentyn da carbon nett neunhee, as ga nagh daink eh lesh Mnr Quine 'sy reihys mooar cadjin shen, nagh ren eh çheet er y chooish y traa shen er chor erbee. 

Ta Mnr Quine gra, tra ta ny nheeghyn caghlaa, dy vel dty varel caghlaa, as er-lesh back ayns 2021 dy row bree feer lajer son yn Ellan dy eiyrt er y raad gys nett neunhee, agh dy vel shin fakin, trooid y chruinney ayns rieughid, ymmodee lughtyn-reill nish rolley back, as er-lesh eer my vees shin jeeaghyn harrish yn ushtey gys y Reeriaght Unnaneysit, son shickyrys dy vel Aa-chummey RU as Partee ny Toreeyn nish çhyndaa dy mooar noi'n agenda son nett neunhee, nish dy vel geill er ve currit da'n chostys firrinagh.

Ta Mnr Quine gra dy row £40 millioon currit ry lhiattee 'sy chlaare argidoil, vees towse mooar dy argid son Ellan Vannin dy chur son un chooish, dy chooilleeney nett neunhee, as red ta jannoo seose eie, nagh vod towse ve jeant jeh, as cha nod peiagh erbee jannoo baght er y vooadys jeh'n chesmad carbon t'ayn nish er yn oyr dy vel eh cho beg, myr shoh shen ta shin cur eab er jannoo, shen dy chur towse mooar dy argid dy yannoo ny sloo red ennagh nagh vod mayd cur baght er y vooadys jeh ec y toshiaght.

Agh my vees treealtys Mnr Peters speeideilagh Mee ny Nollick, vel shen dy ghra dy beagh feme er referendum bentyn da dagh meer dy pholasee y reiltys 'sy traa ry heet? Ta Mnr Quine gra dy beagh shen cooish son oltey reiht dy chur shen roish Tinvaal, as my vees Tinvaal coardail rish cummal referendum er cre erbee veagh y chooish, eisht yinnagh ad ceau teiy ayns foayr jeh, kiart myr vees dy ve jeant Mee ny Nollick.

Ta Mnr Quine gra, as eh loayrt myr eear Oltey yn Chiare as Feed. nagh vel y manifesto ec Oltey erbee yn Chiare as Feed agh rolley dy yeearreeyn, as nagh vel aght son ny t'eh screeu, ny ny t'eh dy loayrt mychione ayns çhaglymyn, dy ve jeant ayns rieughid, mannagh vel ynnyd feer scanshoil echey 'sy reiltys, myr shoh er-lesh dy vel ymmodee sleih çheet dy ve mollit ec y pholitickaght 'syn Ellan, as er-lesh dy vel shoh – shen dy ghra, cummal referendum – jannoo seose aght feer vie dy ghreinnaghey sym ec sleih reesht er yn oardagh politickagh 'syn Ellan.

---oooOoo---

Ta'n colught, Possan Bree ny Hellanyn, eer veeraghey dy vel eh lhunney laare son eamyn 'syn Ellan, agh choud's bee eh ayns shoh, nee eh shirveishagh neesht er custymeryn y phossan ayns Guernsey as Jersey neesht. Ta'n colught jerkal rish croo 12 startey son oaseiryn 'sy laare son eamyn dy chooney lesh custymeyryn, as dy bee y laare son eamyn gobbraghey dy slane liorish yn Arragh, 2026. Ren y colught goaill toshiaght er failley ny s'moghey 'sy vee shoh.

More from Manx Gaelic